ویکیپیدیا

ئێدمۆند موسکی

ئێدمۆند سیکستۆس موسکی [ئ] (لە دایک بووی ٢٨ی ئازاری ١٩١٤ – ٢٦ی ئازاری ١٩٩٦ کۆچی دوایی کردووە) پیاوێکی دەوڵەتمەدار و سەرکردەیەکی سیاسی ئەمریکی بووە کە لە ساڵی ١٩٨٠ تا ١٩٨١ وەک ٥٨ەمین وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک جیمی کارتەر وەزارەتەکی بەڕێوەبردووە، لە ساڵی ١٩٥٩ هەتاوەکوو ١٩٨٠ سیناتۆری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بووە لە ویلایەتی مەین ، لە ساڵی ١٩٥٥ تاوەکوو ١٩٨٠ ٦٤هەمین حاکمی ویلایەتی مەین بووە ١٩٥٩، و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی مەین بووە لە ساڵی ١٩٤٦ تا ١٩٥١، لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆماری ساڵی ١٩٦٨ کاندیدێکی بەهێزی پارتی دیموکرات بوو بۆ پێگەی جێگری سەرۆک کۆمار.

ئێدمۆند موسکی
موسکی لە ساڵی ١٩٧١
٥٨مین وەزیری دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.
سەرۆک کۆمار جیمی کارتەر
جێگر وارن کریستوفر
پێشینە سایرس ڤانس
پاشینە ئەلێکساندەر هایگ
United States Senator
from مەین
پێشینە فرێدریک پێین.
پاشینە جۆرج میچڵ.
سەرۆکی لیژنەی بودجەی ئەنجومەنی پیرانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
پێشینە پێگە دامەزرا
پاشینە فریتز هۆلینگز
سەرۆکی لیژنەی بانگەشەی سیناتۆری دیموکراتیک.
پێشینە پێگە دامەزرا
پاشینە بێنت جۆنستۆن
٦٤ حاکمی مەین.
پێشینە بێرتۆن کرۆس.
پاشینە ڕۆبێرت هاسکێل
ئەندامی مەین House of Representatives
from the ١١٠مین district
پێشینە چارڵز کامینگز
پاشینە ڕالف فاریس
وردەکاریی تاکەکەسی
لەدایکبوون ئێدمۆند سیکستۆس موسکی
(1914-03-28) 28ی ئازاری 1914
رامفۆرد، مەین، ئەمریکی.
مردن ٢٦ی ئازاری ١٩٩٦(١٩٩٦-٠٣-٢٦) (٨١ ساڵ ژیاوە)
واشنتۆن، دی سی، ئەمریکا.
شوێنی حەسانەوە گۆڕستانی نیشتمانی ئارلینگتۆن.
پارتی سیاسی دیموکراسی
ھاوسەر(ەکان) Jane Gray (ھاوسەرگیری ١٩٤٨)
منداڵ(ەکان) ٥
پەروەردە کۆلێژی بەیتس.

بەکالۆریۆس لە هونەر. زانکۆی کۆرنێل. بەکالۆریۆس لە یاسا.

ئایین ڕۆمانی کاسۆلیکی.
واژوو
خەڵاتەکان
دڵسۆزی ویلایەتە یەکگرتووەکان
خزمەت/لق هێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
ساڵانی خزمەت ١٩٤٢-١٩٤٥
پلە Lieutenant
بەش یەدەگی دەریایی
شەڕەکان * جه‌نگی جیهانی دووه‌م

لە شاری ڕامفۆرد لە ویلایەتی مەین لە ساڵی ٢٨ی ئازاری ١٩١٤ لەدایکبووە، سەرەتا دوو ساڵ وەک پارێزەر کاری کردووە پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٤٢ هەتاوەکوو ١٩٤٥ لە جەنگی جیهانی دووەمدا لە یەدەگی دەریایی ئەمریکادا خزمەت بکات، لەگەڵ گەڕانەوەیدا، ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩٤٦ تا ١٩٥١ لە ئەنجومەنی یاسادانانی ویلایەتی مەین کاری کردووە و سەرکەوتوو نەبووە خۆی بۆ سەرۆکی شارەوانی واتەرڤیل کاندید کردووە، ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩٥٤ لە ژێر پلاتفۆرمی چاکسازیدا لەو سەردەمە بە ٦٤هەمین حاکمی ویلایەتی مەین هەڵبژێردرا وەک یەکەم حاکمی پارتی دیموکراتەکان لە دوای ئەوەی لویس جەی بران لە ساڵی ١٩٣٧ پۆستەکەی بەجێهێشت و تەنها پێنجەم حاکمی ویلایەتی مەین لە ساڵی ١٨٥٧ەوە، ئێدمۆند موسکی فشاری خستە سەر فراوانخوازی ئابووری و بڕگەی تایبەتی بە ژینگەیی دانا، ئەم کارەی موسکی قەڵایەکی نزیکەی ١٠٠ ساڵەی کۆمارییەکانی ڕوخاند و بووە هۆی یاخیبوونی سیاسی دیموکراتەکان لە مەین.

کاری یاسادانانی ئێدمۆند موسکی لە ماوەی کارکردنی وەک سیناتۆر لەوکاتەدا هاوکات بوو لەگەڵ فراوانبوونی لیبرالیزمی مۆدێرن لە وڵاتی ئەمریکا، ئەو بزووتنەوەی ژینگەپارێزی ساڵانی شەستەکانی بەرەوپێش برد کە بووە هۆی پەسەندکردنی یاسای هەوای پاک لە ساڵی ١٩٧٠ و یاسای ئاوی پاک لە ساڵی ١٩٧٢. موسکی پشتگیری لە یاسای مافە مەدەنییەکانی ساڵی ١٩٦٤ کرد، دروستکردنی ڕۆژی مارتن لوتێر کینگ جونیۆر، و دژی " سەرۆکایەتی ئیمپراتۆری" بە پێشخستنی فیدراڵیزمی نوێ. موسکی لەگەڵ جێگری سەرۆک هیوبێرت هامفری لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٦٨دا بەرامبەر نیکسۆن کاندید بوو، دەنگی جەماوەری بە ڕێژەی ٠.٧ خاڵ لەسەدا لەدەستدا- یەکێکە لە تەسکترین پەراوێزەکان لە مێژووی ئەمریکادا. دواتر لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٢دا خۆی کاندید دەکرد، کە لە هەڵبژاردنە سەرەتاییەکاندا یەک ملیۆن و ٨٤ هەزار دەنگی بەدەستهێنا و لە کۆی ١٥ ڕکابەردا پلەی چوارەمی بەدەستهێنا. بڵاوبوونەوەی "نامەی کانوک" ساختە هەڵمەتەکەی لە ڕێڕەو دەرهێنا و وێنەی گشتی خۆی لەگەڵ ئەمریکییەکانی بە ڕەچەڵەک فەرەنسی-کەنەدا پیس کرد.

دوای هەڵبژاردنەکان، موسکی گەڕایەوە بۆ ئەنجومەنی پیران و لەوێ وەڵامی دۆخی یەکێتی لە ساڵی ١٩٧٦ دا. موسکی لە ساڵی ١٩٧٥ تا ١٩٨٠ وەک سەرۆکی یەکەمی لیژنەی بودجەی نوێی ئەنجومەنی پیران کاری کردووە، لەوێدا پرۆسەی بودجەی ئەمریکای دامەزراندووە. لەگەڵ خانەنشین بوونی لە ئەنجومەنی پیران، بووە ٥٨هەمین وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک کارتەر. ماوەی ماسکی وەک وەزیری دەرەوە یەکێک بوو لە کورتترین ماوەی مێژووی مۆدێرن. وەزارەتەکەی دانوستانی بۆ ئازادکردنی ٥٢ ئەمریکی کرد و بەمەش قەیرانی بارمتەگرتنی ئێران کۆتایی پێهات. لە ساڵی ١٩٨١ لەلایەن کارتەرەوە مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی پێبەخشرا و لە ساڵی ١٩٨٧ەوە لە ویلایەتی مەین بە پشووی فەرمی ڕێزی لێدەگیرێت.

ژیانی سەرەتایی و پەروەردە دەستکاری

ئێدمۆند سیکستۆس موسکی لە ٢٨ی ئازاری ١٩١٤ لە شاری ڕامفۆرد لە ویلایەتی مەین لەدایکبووە [٣] [٤]لەدوای یەکەم منداڵی دایک و باوکی، ئیرین (لەدایکبووی ١٩١٢) و پێش یوجینی برای (لەدایکبووی ١٩١٨) و سێ خوشکی بەناوەکانی لوسی (لەدایکبووی ١٩١٦)، ئەلیزابێس (لەدایکبووی ١٩٢٣) و فرانسیس (لەدایکبووی ١٩٢١) لەدایک بووە، [١] باوکی بە ناوی ستیڤن مارسیسێڤسکی لە شاری جاسینۆڤکای پۆڵەندای ڕووسی لەدایکبووە و گەورە بووە،[٥] وە وەک بەڕێوەبەری موڵک و ماڵی بۆ ئاغاکانی بچووکی ڕووسی کاری کردووە. [٦] لە ساڵی ١٩٠٣ کۆچی کردووە بۆ ئەمریکا و لە ساڵی ١٩١٤ ناوی خۆی لە "مارسیسێڤسکی" گۆڕی بۆ موسکی. [٢] [٧] موسکی باوک وەک وەستای بەرگدروو کاری کردووە و دایکی ئێدمۆند موسکی، جۆزێفین (لەدایکبووی ویلایەتی تزارنێکا) وەک ژنێکی ماڵەوە کاری کردووە، لە خێزانێکی (پۆڵەندی-ئەمریکی) لە شاری بوفالۆ لە ویلایەتی نیویۆرک لەدایکبووە، دایک و باوکی ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩١١ هاوسەرگیریان کرد و دوای ماوەیەکی کەم جۆزێفین ڕووی لە شاری ڕومفۆرد کرد بە مەبەستی کار. [٨]

یەکەم زمانی ئێدمۆند موسکی زمانی پۆڵەندی بوو تا تەمەنی ٤ ساڵی وەک تاکە زمانی خۆی قسەی پێدەکرد و قسەی پێکردووە، دوای ماوەیەکی کەم دەستی بە فێربوونی زمانی ئینگلیزی کرد و لە کۆتاییدا شارەزایی لە زمانی دایکیدا لەدەستدا و بە تەواوی تێکەڵی زمانی ئینگلیزی بوو، [٩] لە گەنجیدا ماسیگر و ڕاوچیێتی فێربوە و مەلەوانێکی شارەزا بووە. [١٠] هەستی دەکرد وەک ئەوەی ناوەکەی "نامۆ" بێت بۆیە بە درێژایی ژیانی بەلای ناوی (ئێددا) ڕۆیشتووە. [١١] ئێدمۆند موسکی لە سەرەتای ژیانیدا شەرمن و دڵەڕاوکێی تێدا هەبووە، [١٢] ئێدمۆند موسکی لە قوتابخانەی ئامادەیی ستیڤنس خوێندوویەتی، لەوێ یاری بیسبۆڵی کردووە، بەشداری لە هونەرە نمایشییەکان کردووە و لە ساڵی کۆتایی خوێندنیدا بە سەرۆکی دەستەی خوێندکاران هەڵبژێردرا، دواتر لە ساڵی ١٩٣٢ لە لوتکەی پۆلەکەیدا وەکو پەسەند دەرچوو . [١٣] چاپێکی ساڵی ١٩٣١ی ڕۆژنامەی قوتابخانەکە بەم شێوەیە ئاماژەی پێکردووە: "کاتێک سەر و شانێک دەبینیت لە هۆڵەکانی ستیڤندا بەسەرتدا بەرزبووەتەوە، پێویستە بزانیت کە چاوەکانت جەژنانە لەسەر سەرۆکی داهاتووی ئەمریکا دەکەن". [١٤]

لە ژێر کاریگەری وروژاندنی سیاسی هەڵبژاردنی فرانکلین دی ڕۆزڤێڵت بۆ کۆشکی سپی ، لە کۆلێژی بەیتس لە شاری لیوستۆن لە ویلایەتی مەینی ئەمریکا خوێندوویەتی. [١٣] [١٥] لە کاتێکدا لە کۆلێژ بووە، ئێدمۆند موسکی ئەندامێکی سەرکەوتووی تیمی دیبەیت بووە، بەشداری لە چەندین وەرزشی جۆراوجۆر کردووە، وە بۆ حکومەتی خوێندکاران هەڵبژێردرا ببێتە کەسی یەکەمی حکومەتەکەی خوێندکاران، [١٣] هەرچەندە سکۆلەرشیپێکی بچووک و یارمەتییەکانی نیو دیل وەردەگرت، بەڵام لە هاوینەکاندا دەبوو وەک قاپشۆڕ و زەنگ لێدان لە هۆتێلێک لە شاری کێنێبانک کار بکات بۆ ئەوەی کاتەکانی لە بەیتس دابین بکات. [١٦] ناوبەناو هەستی نائەمنی لە نێو هاوتەمەنە دەوڵەمەندەکانی بەیتسدا لە ڕۆژنامەکانیدا تۆمار دەکرد ئێدمۆند موسکی ترسی ئەوەی هەبوو لە دەرئەنجامی پێگەی ئابووری کۆمەڵایەتی خۆی لە کۆلێژەکە دەربکرێت لەبەر ئەوەی باری دارایی باش نەبوو، [١٧] دۆخی وردە وردە باشتر دەبوو و لە ساڵی ١٩٣٦ وەک سەرۆکی پۆل و ئەندامی فی بێتا کاپا دەرچوو. [٨] سەرەتا بەنیازی ئەوە بوو کە پسپۆڕی بیرکاری بێت گۆڕا بۆ دوو پسپۆڕی لە مێژوو و حکومەتدا. [١٨]

لەگەڵ دەرچوونیدا لە سکۆلەرشیپێکی بەشەکەی لەسەر بنەمای شایستەیی پێدرا بۆ قوتابخانەی یاسای کۆرنێل، دوای وەرزی دووەمی لەوێ سکۆلەرشیپەکەی تەواو کرد، لەکاتێکدا خۆی ئامادە دەکرد بۆ وازهێنان لە خوێندن، گوێی لە "ملیۆنێرێکی سەرنجڕاکێش" بوو بە ناوی ویلیام بینگهامی دووەم کە خووی ئەوەی هەبوو بە شێوەیەکی هەڕەمەکی و بە شێوەیەکی وردە وردە تێچووی زانکۆ و گرێبەستی خانووبەرە و قەرزی ئۆتۆمبێل و خەرجییەکانی دیکەی ئەو کەسانە بدات کە بۆی دەنووسی، دوای ئەوەی ئێدمۆند موسکی لەبارەی بنەچەی کۆچبەرییەوە بۆ ئەو ملیۆنێرەی نووسی و توانی ٩٠٠ دۆلاری لەو پیاوە دەستەبەر بکات کە توانی خەرجی ساڵانی کۆتایی لە زانکۆی کۆرنێل دابین بکات، لەکاتێکدا لە قوتابخانەی یاسا بوو هەڵبژێردرا بۆ فی ئەلفا دێڵتا و دواتر بە پلەی یەکەم دەرچوو، لە ساڵی ١٩٣٩. [١٩] لەگەڵ دەرچوونی لە زانکۆی کۆرنێل، ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩٣٩ لە باری ماساشوستس وەرگیرا.[٢٠]

پپاشان وەک مامۆستای جێگرەوەی ئامادەیی کاری کردووە لەکاتێکدا بۆ تاقیکردنەوەی پارێزەری مەین دەخوێند؛ لە ساڵی ١٩٤٠دا دەرچوو. موسکی ڕووی لە واتەرڤیل کرد و لە مانگی ئازاری ١٩٤٠دا پراکتیکێکی یاسایی بچووکی کڕی- ناوی گۆڕدرا بۆ "مسکی و گلۆڤەر"- بە ٢٠٠٠ دۆلار.[٢١] یارمەتی نووسینی یەکەم فەرمانی ناوچەگەری لە واتەرڤیل دا و بە سکرتێری دەستەی تانەدان لە ناوچەگەری هەڵبژێردرا. [٢٢]

هاوسەرگیری و منداڵ دەستکاری

 
جین گرای موسکی لە ساڵی ١٩٦٨

جین فرانسیس گرای لە ١٢ی شوباتی ١٩٢٧ لە شاری واتەرڤیل لەدایکبووە، دایک و باوکی جین ناویان میرتی و میلاج گای گرای بووە، لە قۆناغی ئامادەییدا بە "جوانترین لە قوتابخانە" هەڵبژێردرا و لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا یەکەم کاری خۆی دەستپێکرد، لە دوکانێکی جل و بەرگ. [٢٣] [٢٤] لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا گرای دەستی بە کارێکی نوێ کرد بۆ ئەوەی ببێتە کتێبپارێز و ژنە فرۆشیار لە بوتیکێکی تایبەتی کۆتۆر لە شاری واتەرڤیل، لەکاتێکدا لەوێ بوو هاوڕێیەکی هاوبەش هەوڵیدا بە ئێدمۆند موسکی بناسێنێت لەکاتێکدا ئەو وەک پارێزەر لە شارەکەدا کاری دەکرد، ئەو کچە گرای لە پەنجەرەی دوکانەکەدا مۆدێلی کراسەکانی کرد لەکاتێکدا ئەو بە پێ دەچوو بۆ کارەکەی، ئێدمۆند موسکی ڕۆژێک هاتە ناو دوکانەکە و بانگهێشتی کرد بۆ بۆنەیەکی گالا. لەو کاتەدا تەمەنی ١٩ ساڵ بوو و ئەویش تەمەنی ٣٢ ساڵ بوو بەڵام دوای ١٨ مانگ لە پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ گرای و خێزانەکەی، لە ساڵی ١٩٤٨دا لە ئاهەنگێکی تایبەتدا هاوسەرگیری لەگەڵدا کرد، گرای و هاوسەرەکەی پێنج منداڵیان هەبوو ئەوانیش: ستیڤن (لەدایکبووی ١٩٤٩)، ئیلین (لەدایکبووی ١٩٥٠)، مێلیندا (لەدایکبووی ١٩٥٦)، مارتا (لەدایکبووی ١٩٥٨، کۆچی دوایی ٢٠٠٦)، و ئێدمۆند جونیۆر (لەدایکبووی ١٩٦١). خێزانی ئێدمۆند موسکی لە کوخێکی زەرددا لە کەناری کێنێبانک دەژیا لە کاتێکدا لە ویلایەتی مەین دەژیا. [١٢]

یەدەگی هێزی دەریایی ئەمریکا، ١٩٤٢-١٩٤٥ دەستکاری

للە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٠ سەرۆک ڕۆزڤێڵت پرۆگرامی ڕاهێنانی کۆلێژی دەریایی (V-12ی) دروستکرد بۆ ئامادەکردنی پیاوانی خوار تەمەنی ٢٨ ساڵ بۆ سەرهەڵدانی دواجار جەنگی جیهانی دووەم. موسکی لە ئۆکتۆبەری ١٩٤٠ بە فەرمی ناوی خۆی تۆمار کرد بۆ ڕەشنووسەکە و لە ٢٦ی ئازاری ١٩٤٢ بە فەرمی بانگهێشتی مەشقی ئەفسەری سەکۆی کرا. لە تەمەنی ٢٨ ساڵیدا وەک ئەندازیاری گازۆیل لە قوتابخانەی ناوەڕاستی کەشتیوانی یەدەگی دەریایی ئەرکی کارکردنی پێدرا. لە ١١ی ئەیلولی ١٩٤٢، موسکی بانگهێشتی شاری ئاناپۆلیسی ویلایەتی میریلاند کرا بۆ ئەوەی بچێتە ئەکادیمیای دەریایی ئەمریکا. ئەو کارە یاساییەکەی بەجێهێشت بۆ ئەوەی "ناوی بەردەوام بێت لە سووڕانەوە لە واتەرڤیل" لەکاتێکدا نەمابوو. بۆ ماوەی شەش هەفتە وەک شاگردی دەریاوان ڕاهێنانی کردووە پێش ئەوەی پلەی ناوەڕاستی کەشتییەکەی پێبدرێت. [٢٥]

لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٣، موسکی بۆ ماوەی شانزە هەفتە لە قوتابخانەی ئەندازیاری گازۆیل خوێندوویەتی، پێش ئەوەی لە مانگی ئایاردا لە ناوچەی یەکەمی دەریایی لە بۆستن دەستنیشان بکرێت. موسکی بۆ ماوەی مانگێک کار لەسەر فڕۆکەی (USS YP-422) کردووە. لە مانگی حوزەیران لە کەشتیی USS De Grasse (ID-1217)) لە فۆرت شوایلەر لە نیویۆرک دامەزرا، لەوێ وەکو ئیندۆکتریناتۆر کاری کردووە. [٢٦] لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٤٣، موسکی پلەی بەرزکرایەوە بۆ ئەفسەری سەکۆ . بۆ ماوەی دوو هەفتە لە شاری میامی لە ویلایەتی فلۆریدا لە سەنتەری ڕاهێنانی ڕاوکردنی ژێردەریایی ڕاهێنانی کردووە. دوای ئەوە، موسکی لە شوباتی ١٩٤٤ گواسترایەوە بۆ شاری کۆڵۆمبۆس لە ویلایەتی ئۆهایۆ بۆ خوێندنی سیخوڕی [٢٧] لە مانگی ئازاردا پلەی بەرزکرایەوە بۆ لیوا (پۆلی بچووک) . [٢٧] موسکی لە مانگی نیساندا لە دوورگەی مارێ لە کالیفۆرنیا بە شێوەیەکی کاتی جێگیر بوو پێش ئەوەی بە فەرمی بەشداری شەڕی ئەرکی چالاک بکات.[٢٧]

ئێدمۆند موسکی گەشتە چالاکەکەی لە سەر کەشتیی جەنگی وێرانکەری ئەسکۆرت (USS )دەستی پێکرد و براکێت (DE-41) . کەشتیەکەی بەرپرسی پاراستنی کاروانەکانی ئەمریکا بوو کە لە دوورگەکانی مارشال و جیلبێرتەوە لە ژێردەریاییەکانی ژاپۆن گەشتیان بە نێو ئاودا دەکرد، براکێت کەشتیەک بوو بە درێژایی هاوینی ساڵی ١٩٤٤ کەشتییەکانی بە یاوەرییەوە دەبرد بۆ دوورگەکان و گەڕانەوەیان، لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٥ کەشتییەکە بەشداری کرد لە یاوەریکردنی کەشتییەکی بارهەڵگری ژاپۆنی و لە کۆتاییدا نوقم بوو کە بەرەو دوورگەی تارۆا دەڕۆیشت، [٢٨] دوای چەند مانگێکی دیکە لە یاوەریکردنی کەشتییەکان بۆ ئەو دوو دوورگەیە و هاتنەوەیان، کەشتییەکە لەکارخرا . لە ١٨ی کانوونی دووەمی ١٩٤٥ بە تەواوی لە هێزی دەریایی دەرچوو [٢٩]

ئەنجومەنی نوێنەرانی ویلایەتی مەین دەستکاری

 
نهۆمی ئەنجومەنی نوێنەرانی مەین .

ئێدمۆند موسکی لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٦ گەڕایەوە بۆ ویلایەتی مەین لە ئەمریکا و دەستی کرد بە بنیاتنانەوەی پراکتیکی یاسایی خۆی. لەلایەن کەسانی دیکەوە قەناعەت پێکرا کە خۆی بۆ پۆستی سیاسی کاندید بکات وەک ڕێگەیەک بۆ فراوانکردنی پراکتیکی یاسایی، بە فەرمی هاتە ناو سیاسەتەوە. [٣٠] موسکی لە هەڵبژاردنێکدا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی ویلایەتی مەین بۆ ناوچەی ١١٠ بەرامبەر ویلیام ئەی جۆنز کۆماریخواز کاندید کرد. موسکی ٢٦٣٥ دەنگی بەدەستهێنا و لە ٩ی ئەیلوولی ١٩٤٦دا زۆرینەی خەڵک سەری سوڕما و سەرکەوتنی بەدەستهێنا.[٣١]

موسکی لە ساڵی یەکەمی خوێندنیدا لە لیژنەکانی پەیوەندییە فیدراڵی و سەربازییەکان دەستنیشانکرا. بانگەشە بۆ دوو حزبی دەکرد، ئەمەش پشتیوانییەکی بەرفراوانی لە سەرانسەری پارتە سیاسییەکاندا بەدەستهێنا. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٤٦، کارگەی یاسایی موسکی ئاگرێکی گەورەی گرتەوە و بە مەزەندەکردن ٢٣٠٠ دۆلاری زیانەکانی لێکەوتەوە. بەڵام ساڵانە ٨٠٠ دۆلار و یارمەتی سەرکردە بازرگانییەکانی دیکە کە بەهۆی ئاگرەکەوە کاریگەرییان لەسەر بووە، بە خێرایی دەستی بە پراکتیکەکەی کردەوە.[٣١]

کارەکانی ئێدمۆند موسکی لەگەڵ فەرمانەکانی شار لە واتەرڤیل وای لە خەڵکی ناوچەکە کرد کە داوای لێبکەن لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٤٧دا خۆی کاندید بکات بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکی شارەوانی واتەرڤیل و ئەوانیش پشتگیری دەکەن، دژی بانکدار ڕوسێل دبلیو سکوایر. ڕەنگە بەهۆی ویستنی پێگەی سەرۆکایەتییەوە، ئێدمۆند موسکی بە ٢٨٥٣ دەنگ لە هەڵبژاردنەکاندا دۆڕا و ٤٣٤ دەنگ لە دوای سکوێرەوە بوو، هەندێک لە مێژوونووسان پێیان وایە لەدەستدانی پەیوەندی بە بێتوانایی ئەوەوە هەبووە بە تایبەت لە بەدەستهێنانی کێشکردن لەگەڵ دەنگدەرانی (فەرەنسی-ئەمریکی) لەو کاتەدا. [٣٢]

ئێدمۆند موسکی بەردەوام بوو لە بەشداریکردنی سیاسی خۆی لە ناوخۆدا بە دەستەبەرکردنی پۆستێک لە دەستەی ڕێکخستنی ناوچەگەری شاری واتەرڤیل لە ساڵی ١٩٤٨ و لەم پۆستە کاتیەدا مایەوە تا بوو بە پارێزگاری شارەکە، دواتر گەڕایەوە ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ ئەوەی لە ساڵی ١٩٤٨ خولی دووەمی خۆی وەک سەرۆکی کەمینەکان لە دژی ئۆپۆزسیۆنی کۆمارییەکان دەستپێبکات، ئێدمۆند موسکی لە کاتی کۆنفرانسی دیموکراتەکانی مەین لە ساڵی ١٩٤٩ وەک سەرۆکی لیژنەی پلاتفۆرم دەستنیشانکرا، لە کاتی کۆنفرانسی کۆنفرانسی جیاوازدا، نوخبەی سیاسی جۆراوجۆری ویلایەتی مەین کۆدەکردەوە بەتایبەتی فرانک ئێم کۆفین و ڤیکتۆر هانت هاردینگ بۆ ئەوەی پلانی گەڕانەوە بۆ حزبەکە دابنێت، لە ٨ی شوباتی ١٩٥١ ئێدمۆند موسکی دەستی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ویلایەتی مەین کێشایەوە بۆ ئەوەی ببێتە بەڕێوەبەری بە وەکالەت بۆ ئۆفیسی سەقامگیرکردنی نرخەکانی ویلایەتی مەینی ئەمریکا، هەر زوو دوای ئەوە ڕووی لە پۆرتلاند کرد و بەشی کۆنترۆڵکردنی هەڵاوسان و سەقفی نرخەکانی پێدرا، کارەکەی پێویستی بەوە بوو کە بچێتە سەرانسەری ویلایەتی مەین بۆ بڵاوکردنەوەی زانیاری دەربارەی هاندانە ئابوورییەکان کە بەکاریدەهێنا بۆ زیادکردنی ناساندنی ناوەکەی. لە ساڵی ١٩٥١ تا ١٩٥٢ وەک بەڕێوەبەری ناوچەیی لە فەرمانگەی سەقامگیرکردنی نرخەکان کاری کردووە. لەگەڵ جێهێشتنی فەرمانگەکە داوای لێکرا وەک ئەندامێک پەیوەندی بە کۆمیتەی نیشتمانی دیموکراتەکانەوە بکات لە ساڵی ١٩٥٢ تا ١٩٥٦ لە لیژنەکەدا کاری کردووە.

لە نیسانی ساڵی ١٩٥٣، لەکاتی کارکردنی لەسەر نۆژەنکردنەوەی ماڵە تایبەتەکەی لە واتەرڤیل، ئێدمۆند موسکی پەنجەرەی باڵکۆنەکەی شکاند و دوو پلیکانە کەوتە خوارەوە، لەسەر پشتی نیشتەوە، بێهۆش بوو. بەپەلە ڕەوانەی نەخۆشخانە کراوە و بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بێهۆش بووە. پزیشکەکان پێیان وابوو کە ئێدۆمدن موسکی لە کۆمادایە، بۆیە دەرمانی تایبەت بە کۆمایان پێدا کە بووە هۆی ئەوەی هۆشی خۆی بگەڕێتەوە بەڵام دەست بە خەونبینین بکات. ئێدمۆند موسکی هەوڵیدا لە پەنجەرەی نەخۆشخانەکە باز بداتە دەرەوە، بەڵام لەلایەن ئەندامانی ستافەکەوە ڕێگری لێکرا، دوای یەک دوو مانگ لە ڕێگەی چاکسازی جەستەیی و بڕێسی چاککەرەوە، توانی جارێکی تر بە پێ بڕوات و بە تەواوی چاک ببێتەوە.[٣٣]

حاکمی ویلایەتی مەین ١٩٥٥-١٩٥٩ دەستکاری

هەڵمەتی پارێزگاریکردن دەستکاری

 
هەڵمەتی موسکی بۆ مەین بۆ پارێزگاری مەین

دوای دامەزراندنی ئامادەیییەکی دیار لە ئەنجومەنی یاسادانانی ویلایەتی مەین و لەگەڵ ئۆفیسی سەقامگیرکردنی نرخ بە فەرمی لە کێبڕکێی پارێزگاری مەین لە ساڵی ١٩٥٤ وەک دیموکراتێک دەستی بە خۆ کاندیدکردن کرد، (بێرتۆن ئێم کرۆس) ، پارێزگاری ئێستای کۆمارییەکان، داوای دووبارە هەڵبژاردنەوەی دەکرد. ئەگەر سەرکەوتبایە، ئەوا پێنجەمین پارێزگاری لەسەریەک دەبوو کە دووبارە هەڵبژێردرایەوە. بەدرێژایی هەڵبژاردنەکان ئێدمۆند موسکی وەکو کەسێکی دۆڕاو سەیر دەکرا بەهۆی قەڵای کۆمارییەکان لە ویلایەتی مەین، ئێدمۆند موسکی خۆی دان بەوەدا نا کە دەڵێت "ئێمە زیاتر وەک ئەرکێکە نەک دەرفەتێک، چونکە هیچ چانسێکی سەرکەوتنی دیموکراتێک نەبوو." [١٢] چەندین هۆکاری کەسی پاڵنەر بوون بۆ دۆرا نەکەی، ئیدمۆند موسکی قەرزاری ٥٠٠٠ دۆلار بوو لە فەسڵی نەخۆشخانەکان بەلام بەرزبوونەوەی قەرزی خانووبەرەی پاراست، لە کاتی هەڵبژاردنیدا، مووچەی پارێزگاری ویلایەتی مەین ساڵانە دە هەزار دۆلار دانرابوو. [١٢] لە کاتێکدا کە بانگەشەی هەڵبژاردنی دەکرد، پۆستێکی پێشکەش کرا کە هاوبەشی تەواو لە کۆمپانیایەکی یاسایی بەناوبانگی ڕامفۆرددا هەبوو کە "موکل و داهاتەکانی کە ئێدمۆند موسکی لە چواردە ساڵی کارکردندا لە واتەرڤیل بەدەستی نەهێنابوو" دەپاراست. [١٢] هەڵبژاردنی کۆتایی ئەو ڕەنگدانەوەی عەقڵیەتی کۆمەڵگە بەسەر خودی ئەو بوو و بڕیاریدا بەردەوامی بە هەڵبژاردنەکەدا بدات، [٣٤] لە ٨ی نیسانی ١٩٥٤دا کاندیدبوونی خۆی بۆ ئەو پۆستە ڕاگەیاند بۆ هەمو لایەکی ویلایەتی مەین. [٣٥]

ئێدمۆند موسکی لەسەر پلاتفۆرمێکی حزبی ژینگەپارێزی و وەبەرهێنانی گشتی خۆی کاندید دەکرد. پلاتفۆرمی ژینگەیی ئەو داوای دامەزراندنی وەزارەتی پاراستنی مەین دەکرد بۆ ئەوەی "دەسەڵاتی دادوەری هەبێت بۆ دارستان، ماسی و یارییە ناوخۆییەکان، ماسیگرتنی دەریا و کەناراوەکان، کانزا، ئاو و سەرچاوە سروشتییەکانی دیکە" و دروستکردنی یاسای دژە پیسبوون. [٣٦]جەختی لەسەر پێویستی ڕێبازێکی "دوو حزبی" بۆ سیاسەتی مەین کردەوە کە دەنگی دایەوە لەگەڵ هەردوو دەنگدەری دیموکرات و کۆمارییەکان کە ئارەزووی بینینی گۆڕانکاری دەکەن. دروشمی ناوەندی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانی موسکی بریتی بوو لە "مەین پێویستی بە گۆڕانکارییە" کە ئاماژەی بە قەڵای چەند ساڵەی کۆمارییەکان دەکرد.[٣٥] ڕەخنەی لە پارتی کۆماری گرت کە ژینگەی پشتگوێخستووە و نەیتوانیوە ئابووری دەستپێبکاتەوە و هێزی کاری لێهاتوو کەم بەکارهێناوە و وەبەرهێنانی گشتی پشتگوێ خستووە.[٣٧]

یەک لە دوای یەک کاندیدکردنی دیموکراتەکان بۆ پۆستی پارێزگاری بردەوە و پاشان هەڵبژاردنی گشتی بە دەنگی زۆرینەی جەماوەری لە ١٣ی ئەیلوولی ١٩٥٤، سەرکەوتنەکانی وایکرد ئێدمۆند موسکی یەکەم دیموکرات بێت کە لە دوای لویس جەی بران لە ساڵی ١٩٣٤ەوە بە سەرۆکی جێبەجێکاری ویلایەتی مەین هەڵبژێردرا وەک پەیوەندییەکی هۆکارانە بۆ کۆتایی هاتنی باڵادەستی سیاسی کۆمارییەکان لە ویلایەتی مەین و سەرهەڵدانی پارتی دیموکرات سەیر کراوە. [١٢] [٣٨] [٣٩] دوای سەرکەوتنەکەی لەلایەن دیموکراتەکانی دیکەوە کە لە دەرەوەی ویلایەتی مەین لە هەڵبژاردنەکاندا خۆیان کاندید دەکرد، داوای لێکرا زنجیرەیەک هەڵمەتی هەڵبژاردنەکان ئەنجام بدات.[٤٠]

وەرزی یەکەم دەستکاری

 
موسکی ٤٠ دۆنم زەوی کیپ ئەلیزابێسی بۆ مەین کڕی.

ئێدمۆند موسکی لە ٦ی کانوونی دووەمی ١٩٥٥ وەک ٦٤هەمین حاکمی ویلایەتی مەین دەستبەکاربوو [٤١] یەکەم حاکمی ڕۆمانی کاسۆلیکی ویلایەتەکە بوو لەوەتەی هەیە. [٤٢] دوای ماوەیەکی کەم لە دەستبەکاربوونی ئەو پۆستە، خولی هەڵبژاردنەکانی داهاتوو دەسەڵاتی یاسادانانی بە ڕێژەی ٤ بە ١ کۆماری-دیموکرات لە بەرامبەر ئێدمۆند موسکیدا کۆکردەوە، لە ڕێگەی دوو حزبایەتی و کەسایەتییە شەڕانگێزەکەیەوە [١٢] توانی زۆرینەی پلاتفۆرمی حزبەکەی تێپەڕێنێت، دەنگدەران فشاریان خستە سەری کە بە شێوەیەکی شەڕانگێزانەتر یاسای کۆنترۆڵکردنی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی پیسبوون بەدواداچوونی زیاتر بکات، لە مانگی ئابدا ئەنجومەنی یاسادانانی ویلایەتی مەین دەسەڵاتی پێدا کە ڕێوشوێنی نائاسایی بگرێتەبەر بۆ کۆنترۆڵکردنی ستانداردەکانی پیسبوونی ئاوهەوای ویلایەتەکە، ئەم دەسەڵاتەی بەکارهێنا بۆ واژۆکردنی پەیماننامەی کۆنترۆڵکردنی پیسبوونی ئاوی نێوان ویلایەتەکانی نیو ئینگلاند لە ٣١ی ئابی ١٩٥٥، ئەم پەیماننامەیە داوای لە وڵاتانی ئەندام دەکرد کە بەکۆمەڵ پارە بدەن بۆ ڕێوشوێنی دژە پیسبوون. ئەندامانی کۆنەپەرستانی ژووری بازرگانی لە هەوڵی تەرخانکردنی پارە بۆ پەیماننامەکە لە دژی ئێدمۆند موسکی بەرپەرچیان دایەوە و بڕە پارەی خەرجکراویان زۆر کەمکردەوە. [٤٣] یەکێک لە نیگەرانییە سەرەکییەکانی ئێدمۆند موسکی لەم ماوەیەدا گەشەسەندنی ئابووری بوو، دانیشتوانی ویلایەتی مەین پیر بوون، ئەمەش فشارێکی خستە سەر خزمەتگوزارییەکانی ئاسوودەژیانی، هەندێک بەرنامەی فراوانتر کرد و هەندێکی دیکەی کەمکردەوە بۆ ئەوەی خەرجییەکانی دەوڵەت هاوسەنگ بکاتەوە، [٤٤] پێش ئەوەی ئێدمۆند موسکی لە پۆستەکەی جێبهێڵێت ، فەرمانی جێبەجێکردنی واژۆکرد کە ماوەی پارێزگارییەکەی بۆ چوار ساڵ درێژکردەوە. [٤٥]

ئەو خاکەی کە پێکهاتبوو لە پارکە ویلایەتییەکەی باکستر بە ٣٥٦٩ دۆنم فراوانتر کرد و ٤٠ دۆنم (١.٧ ملیۆن پێ٢) لە کیپ ئەلیزابێسی لە حکومەتی فیدراڵی بە ٢٨ هەزار دۆلار کڕی. هەروەها بەشی گەشەپێدانی بازرگانی و پیشەسازی و دەسەڵاتی بیناسازی پیشەسازی ویلایەتی مەین دروستکردووە، لە شوباتی ساڵی ١٩٥٥ لەلایەن کۆمیسیۆنی وزەی ئەتۆمی ئەمریکاوە زانیاری لەسەر وزەی ئەتۆمی پێدرا و ئەمەش وای لێکرد فراوانکردنی دامەزراوە کارەباییەکانی بەهێزی ئەتۆمی سنووردار بکات.[٤٦]

خولی دووەم دەستکاری

 
وێنەی میراتی موسکی بۆ یادکردنەوەی ماوەی ٦٤هەمین حاکمی ویلایەتی مەین (١٩٥٥ تا ١٩٥٩).

لە ١٠ی ئەیلوولی ١٩٥٦، ئێدمۆند موسکی بە ١٨٠٢٥٤ دەنگ (٥٩٪ی دەنگەکان) لە بەرامبەر ویلیس ئەی ترافتۆنی کۆمارییەکان وەک پارێزگاری ویلایەتی مەین هەڵبژێردرایەوە بۆ جاری دووەم، لە کۆی ١٦ پارێزگا لە ویلایەتەکە لە ١٤ پارێزگادا بردیەوە، خولی دووەمی خۆی بە جێبەجێکردنی ستانداردە ژینگەییەکان بە شێوەیەکی شەڕانگێزانە دەستپێکرد. لە ساڵی ١٩٥٧دا، سزای ٢٩ ملیۆن دۆلاری بۆندێکی ڕێگاوبانی سەپاند،[٤٧] ئەم بۆندە پارەی گەورەترین دروستکردنی ڕێگاوبانی دابینکرد کە تا ئێستا لەلایەن ویلایەتی مەین ئەنجامدرابێت. ڕێگای خێرا ٩١ پردی لەخۆگرتبوو و لە ساڵانی ١٩٦٠ و ١٩٦٧ بەرێگای نێوان ویلایەتەکانی بە ژمارەی ٩٥درێژکرایەوە. [٤٤]

لە ماوەی پۆستی پارێزگاردا ناوبانگێکی زۆری پاراست بەهۆی زیادکردنی خەرجییەکان لە پەروەردەی گشتی، یارمەتیدانی نەخۆشخانەکان، مۆدێرنکردنی دامەزراوەکانی دەوڵەت، و بە کۆی گشتی باجی فرۆشتنی ویلایەتی بە ڕێژەی ١% بەرزکردەوە، ناوبراو ٤ ملیۆن دۆلاری بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی زیاد کرد کە گرنگی بە ڕێگاوبان و چاککردنەوەی ڕووبارەکان دەدات. ئێدمۆند موسکی پاڵ بە فراوانخوازی ئابووری شەڕانگێزەوە نا، لە ساڵی ١٩٥٧ دەسەڵاتی گەرەنتی ویلایەتی مەین دامەزراند کە بەرەنگاربوونەوەی لەدەستدانی کار پەیوەست بە پێگەیشتنی ئابووری بوو کە سەرمایە زیاتر بۆ خاوەن کارەکان دەستڕاگەیشتن، هەروەها موسکی بە شێوەیەکی وردە وردە باجی فرۆشتنی دابەزاند، کەمترین مووچەی زیاد کرد و پاراستنی کارەکانی زیاتر کرد کە بووە هۆی زیادبوونی بەرچاوی خەرجییەکانی بەکاربەر، دەستووری ویلایەتی مەین هەموارکردەوە بۆ ئەوەی ٢٠ ملیۆن دۆلاری لە سندوقە گشتیەکان بگۆڕێت بۆ وەبەرهێنانی تایبەت. یارمەتییەکانی بۆ دامەزراوە گرانبەهاکانی وەک قوتابخانە سەرەتایی و ناوەندییە حکومییەکان و هەروەها زانکۆکان زیاد کرد، هەرچەندە سەرەتا لە ساڵی ١٨٣٦ دامەزراوە، بەڵام مۆزەخانەی ویلایەتی مەین شەش جار داخرا و کرایەوە پێش ئەوەی ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩٥٨دا بۆ هەمیشە بەخشینی بکات.[٤٨]

پارێزگارییەکەی فرەلایەنی لە پارتی کۆماریدا قۆستەوە و بووە هۆی فراوانبوونی بەرفراوانی پارتی دیموکرات لە ویلایەتی مەین . لە ساڵی ١٩٥٤ تا ١٩٧٤ قەبارەی پارتەکە دوو هێندە زیادی کردووە بەهۆی ئەو کارانەی کە لە ڕابردوو ئەنجامیدا، لە کاتێکدا پارتی کۆمارییەکان بە شێوەیەکی بەردەوام لە ٢٦٢ هەزار و ٣٦٧ ئەندامی تۆمارکراوەوە بۆ ٢٢٧ هەزار و ٨٢٨ ئەندامی تۆمارکراو کەمیکردووە و بەردەوامیش بوونە لە هەوڵدان بەرەو زیاتر، [٣٩] ژمارەیەکی زۆر لە سیاسەتمەدارانی ویلایەتەکان تەقلیدی شێوازی سیاسی ئەویان کرد بۆ ئەوەی بەرنامەکانیان لە ڕێگەی حکومەتە ناوخۆییە جیاوازەکانەوە پاڵ بنێن و سەرکەوتنی هەڵبژاردنیان بەدەستهێنا. [٣٩] دامەزراندنی جێبەجێکاری سیاسەتمەدارە میانڕەوەکانی، تەواوی دامەزراوەی کۆمارییەکانی لە ویلایەتەکەدا گواستەوە بۆ لای چەپ. [٣٩] ئەم گۆڕانکارییە بەراوردێکی لەگەڵ کاریگەرییەکانی هوبێرت هامفری لە مینیسوتا و کاریگەرییەکانی جۆرج مەکگۆڤەرن لە داکۆتای باشوور کۆکردەوە کردی بە یەک، [٣٩] لە مانگەکانی کۆتاییدا وەک پارێزگار ماوەی فەرمانگەکەی لە دوو ساڵەوە گۆڕی بۆ چوار ساڵ. [٤٧] کەمێک پێش جێهێشتنی پۆستەکەی بەرواری هەڵبژاردنی گشتی ویلایەتی مەین لە مانگی ئەیلولەوە گواستەوە بۆ مانگی تشرینی دووەم بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە کۆتایی بەو تێڕوانینە هێنا کە خەلکی بیری لێدەکردەوە " هەروەک چۆن مەین دەڕوات، میللەتیش دەڕوات ". [٤٩] سی و شەش جار هەوڵی ئەمە درا پێش ئەوەی ئێدمۆند موسکی هەموارکردنەوەیەکی دەستوور بهێنێتە ئاراوە کە بەروارەکەی بگوازێتەوە. [٥٠]

ئێدمۆند موسکی لە ٢ی کانونی دووەمی ١٩٥٩ دەستی لەکارکێشایەوە بۆ ئەوەی دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٥٨دا کورسییەک لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا وەربگرێت، لە شوێنی ئەو ڕۆبەرت هاسکێلی کۆماریخوازی بە پۆستێکی کاتی گرتەوە تاوەکو پارێزگاری هەڵبژێردراوی دیموکرات کلینتۆن کلاوسۆن دەستبەکاربوو، لە ٦ی کانوونی دووەمی ١٩٥٩ بە فەرمی کلاوسۆن لە شوێنی موسکی گرتەوە. [٣٩]

ئەنجومەنی پیرانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ١٩٥٩-١٩٨٠ دەستکاری

هەڵبژاردن و بانگەشەی هەڵبژاردن دەستکاری

 
ستیکەرێک بۆ کاندیدکردنی ئێدمۆند موسکی بۆ ئەنجومەنی پیران

یەکەمین کێبڕکێی ئێدمۆند موسکی بۆ ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٥٨ بوو، لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٥٨ دا بەرامبەر بە سیناتۆری ئەوکاتی کۆمارییەکان فرێدریک جی پێین کاندید بوو، ئێدمۆند موسکی بە ٦٠%ی دەنگەکان لە بەرامبەر بە ٣٩%ی دەنگی ڕکابەرەکەی (پاین) لە هەڵبژاردنەکاندا سەرکەوتنی بەدەستهێنا. یەکێک بوو لەو ١٢ دیموکراتەی کە پێش کۆمارییەکانی ئێستای بردەوە و لە ماوەی خولی هەڵبژاردنەکاندا وەک پارتی ماڵەوە پارتەکەیان دامەزراند و ڕێکیخست. [٥١] ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز بڵاویکردەوە کە لەم هەڵبژاردنەدا کە دەنگدانی ئامادەنەبووان کە داوای دیموکراتەکان دەکرێت زۆر زیادی کردووە کە ئاماژەیە بۆ ناڕازیبوونی دەنگدەران لە ئایدۆلۆژیای کۆمارییەکان، [٥١] ئەم هەڵبژاردنە بە گەورەترین دەستکەوتی تاک حزبی لە مێژووی ئەنجومەنی پیران دادەنرا تاوەکوو ئێستا ئەنجام درابێت. [٥٢]

لە ساڵی ١٩٦٤ بۆ خولی دووەم خۆی کاندید کرد دووبارە و بەرامبەر کلیفۆرد مەکینتایری کۆماریخواز کاندید بوو، ئێدمۆند موسکی بە ٦٧%ی دەنگەکان سەرکەوتنی بەدەستهێنا بەسەر ڕکابەرەکەی، هەڵبژاردنەکە ناوی "پێشبڕکێی ئەنجومەنی پیران بوو کە نەتوانرا لەدەست بدرێت" بەهۆی ڕژانی پشتیوانی دیموکراتەکان دوای تیرۆرکردنی سەرۆک جۆن ئێف کێنێدی. [٥٣]

وتاری سەروبەندی هەڵبژاردن دەستکاری

سێیەم هەڵمەتی هەڵبژاردن و هەڵبژاردنی بۆ ئەنجومەنی پیران لە ساڵی ١٩٧٠ ڕوویدا، لە کاتی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٧٠دا، ئێدمۆند موسکی ٦٢%ی دەنگەکانی بەدەستهێنا لە بەرامبەر ٣٨%ی نیل ئێس بیشۆپ کۆماریخواز، هەڵبژاردنەکان بەهۆی تێوەگلانی ئەمریکا لە شەڕی ڤێتنام و بەرزبوونەوەی ناڕەزایی ڕیچارد نیکسۆن، سەرۆکی ئێستای وڵاتەکەی وەک گێژاوێکی پڕ لە گێژاو سەیر کرا، شەوی کردنەوەی هەڵبژاردنەکان موسکی وتارێکی سەرتاسەری وڵات و ١٤ خولەکی پێشکەش بە دەنگدەرانی ئەمریکی کرد کە قسەیان لەسەر کردبوو، دوای وتارێکی هاوشێوەی نیکسۆن، بە "وتاری سەروبەندی هەڵبژاردن" ناوزەد کرا، قسەی لەگەڵ ئیستثنایزمی ئەمریکی و دژی "لێشاوی درۆ و ئیشارەت" کرد. وتارەکە بە دوولایەنە دادەنرا و لەلایەن هەردوو لایەنەوە پێشوازییەکی باشی لێکرا. شرۆڤەکارانی سیاسی پێیان وابوو کە وتارەکە کاریگەری لەسەر شێوازی دەنگدان هەبووە لە کاتی هەڵبژاردنەکاندا بەو پێیەی سی ملیۆن گوێگر هەبوون. شرۆڤەکاران وتارەکەیان بە "لە بنەڕەتدا ئینجیلی" و ئاماژەیە بۆ "توڕەیی تایبەتی گڕکان بەڵام شێوازێکی گشتی ئارامکەرەوە" وەرگرتووە. بەناوبانگترین بڕگەی وتارەکە بەهۆی سروشتی گازگرتن و ڕەخنەگرتنی لە "سیاسەتی ترس" لەلایەن خەڵکەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان سەرنجی لەسەر بوو:

من لە کیپ ئەلیزابێس، ویلایەتی مەین, ویلایەتی مەین قسە دەکەم بۆ ئەوەی لەگەڵ ئێوە گفتوگۆ لەسەر هەڵمەتی هەڵبژاردنەکان بکەم کە خەریکە کۆتایی دێت بە تەواوی، لە گەرمەی هەڵمەتەکانماندا هەموومان ڕاهاتووین بە کەمێک توڕەیی و زیادەڕەوی بکەین. ئەوە سیستەمی ئێمەیە. نزیکەی دوو سەد ساڵە کاردەکات لە سەرانسەری وڵات لە هەموو سیستەمێکی سیاسی دیکەی جیهان. بەڵام لەم هەڵبژاردنانەی ساڵی ١٩٧٠دا شتێک بە هەڵەدا چووە. ناوهێنان و فریودان بە قەبارەیەکی نزیکەی بێ وێنە هەبووە لە رابردوودا. پیاوە بەڕێزەکان بوختانیان بۆ کراوە. خزمەتکارە دڵسۆزەکانی نیشتمان پاڵنەرەکانیان خرایە ژێر پرسیارەوە و نیشتمانپەروەرییان گومانیان لێکرا. سەرکردایەتی کراوە . .. ئیلهام وەرگرتووە و ڕێنمایی کراو لە بەرزترین فەرمانگەکانی ناو زەوییەکە ناتوانین ئەمریکا بچووک بکەینەوە هەروەها ناتوانین لە قەبارەی ئەمریکا بگۆڕین لە جیهان، بە شێوەیەکی ئاسایی ئەو دابەشبوونە لە نێوان حزبەکاندا نییە، بەڵکو لە نێوان پیاو و بیرۆکەکاندایە، بەڵام ئەمساڵ سەرکردەکانی پارتی کۆمارییەکان بە مەبەست ئەو هێڵەیان کردووە بە هێڵێکی حزبی کە ناگونجێت. ئەوان ڕێک بەو هەڵبژاردنە ڕووبەڕووت بوونەتەوە. بەم شێوەیە- لە دەنگدان بە حزبی دیموکرات سبەی- دەنگت بۆ متمانە دەدەیت ئاگاداربە - نەک تەنها بە سەرکردەکان یان سیاسەتەکان- بەڵکو بۆ متمانەکردن بە هاوشارییەکانت. . . لە نەریتە کۆنەکانی ئەم ماڵەدا بۆ ئازادی . . . و لە هەمووی زیاتر بۆ متمانە بە خۆت. [٥٤]

ڕۆژنامەی پۆرتلاند پرێس هیرالد لە ٤ی تشرینی دووەمی ١٩٧٠، ئاماژەی بەوەدا کە هاوشێوەی گفتوگۆکانی فرانکلین دی ڕۆزڤێڵت لە لای ئاگرەوە "بە ڤیدیۆ". ئەم وتارە بووەتە بابەتی چەندین لێکۆڵینەوە سەبارەت بە "ڕەهەندەکانی وتاری گشتی تەلەفزیۆنی وەک ژانرێکی ڕیتۆریکی سەرهەڵدەدات کە کاریگەرییەکی بەربڵاو لە کاروباری هاوچەرخدا هەیە". [٥٥]

لە هەڵبژاردنی چوارەم و کۆتاییدا، موسکی لە ساڵی ١٩٧٦دا بەرامبەر بە کۆماریخوازی ڕۆبەرت ئەی جی مۆنکس خۆی کاندید کرد؛ ٦٠%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە لە کاتێکدا مۆنک ٤٠%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. هەڵبژاردنەکان هاوکات بوو لەگەڵ هەڵبژاردنی جیمی کارتەر وەک سەرۆک کۆمار کە بووە هۆی لێشاوی زۆری پشتیوانی خەڵک دیموکراتەکان،[٥٦] هەرچەندە کارتەر لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٦ دا مەینەکەی بە سەرۆکی ئێستای جیراڵد فۆرد دۆڕاند.

خولی یەکەم و دووەم دەستکاری

 
ناوی نەخشێنراوی موسکی لەسەر مێزی ژووری ئەنجومەنی پیران : لە خوارەوەی ناوی " بایدن ، دێل". بە ڕەنگی زیو.

ئێدمۆند موسکی لە ٣ی کانوونی دووەمی ١٩٥٩ لە ویلایەتی مەین سوێندی یاسایی خوارد وەک سیناتۆری ئەمریکا، یەک دوو مانگی یەکەمی لە ئەنجومەنی پیران ناوبانگێکی زۆری بەدەستهێنا بەهۆی شەڕانگێزی بەرگریکردن، کە دواتر دابەزاند بۆ کورسییەکانی دەرەوە لە ئەنجومەنی پیران، لە پێنج ساڵی داهاتوودا دەسەڵات و کاریگەرییەکی بەرچاوی بەدەستهێنا و لە ڕیزی کاریگەرترین یاسادانەرەکانی ئەنجومەنی پیران دادەنرا، بەڵام زیادبوونی دەسەڵات و کاریگەری وایکرد لایەنگرانی لە ویلایەتی مەین ناوی ببەن بە "کێنێدییەکی فەخری"، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەو بێباکییەی کە جۆن ئێف کێنێدی هەبووە بەرامبەر بە ماساشوستس کاتێک بۆ یەکەمجار کێشی سیاسی بەدەستهێنا. ئێدمۆند موسکی لە دوو خولی یەکەمیدا ئەو کاریگەرییەی بەکارهێنا بۆ پاڵنانی فراوانبوونی بەرفراوانی ژینگەپارێزی لە کۆتاییەکانی ساڵانی ١٩٥٠ و سەرەتای شەستەکاندا. ئامانجە تایبەتەکانی بریتی بوون لە سنووردارکردنی پیسبوون و دابینکردنی ژینگەیەکی پاکتر. ناوبەناو وتارەکانی سەبارەت بە پاراستنی ژینگە، نازناوی "کاک پاک"ی پێبەخشرا. [٥٧] [٥٨]

تەواوی ژیانی پیشەیی خۆی لە ئەنجومەنی پیران وەک ئەندامێکی لیژنەی کارە گشتیەکان بەسەربرد، لیژنەیەک کە زۆرینەی یاساکانی ژینگەیی خۆی بەکاریدەهێنا و دەری دەچوواند، لە ساڵی ١٩٥٩ تا ١٩٧٠ لە لیژنەی بانکی و دراودا کاری کردووە؛ لیژنەی ئۆپەراسیۆنەکانی حکومەت تا ساڵی ١٩٧٨. وەک ئەندامێکی لیژنەی کارە گشتیەکان، لە ساڵی ١٩٥٩ گەشتێکی بۆ یەکێتی سۆڤیەت کردووە. سپۆنسەری یاسای پەیوەندییە نێوان حکومەتەکانی کردووە، لە کۆتایی ئەو ساڵەدا.[٥٩]

لە ساڵی ١٩٦٢ لەگەڵ ئەندامانی دیکەی کۆنگرێسدا هاوبەشی دامەزراندنی کۆمەڵەی مێژوویی پایتەختی ئەمریکا بووە، [٦٠] هەر لەو ساڵەدا ئەندامانی کۆنگرێس هەڵیانبژارد وەک یەکەم سەرۆکی لیژنەی لاوەکی پیسبوونی هەوا و ئاو. [٤] لە ساڵی ١٩٦٣ یەکەم کەس بوو کە سپۆنسەری یاسایەکی نوێی کرد بۆ ڕێکخستنی پیسبوونی هەوا. [٤]

 
موسکی پارکی نێودەوڵەتی ڕۆزڤێڵت کامپۆبێلۆی لە شاری نیو برونسویکی کەنەدا دامەزراند.

یەکەم دەستکەوتی گەورەی دەرکردنی یاسای مافە مەدەنییەکان بوو لە ساڵی ١٩٦٤ . زیاتر لە ١٠٠ دەنگی بۆ ئەو یاسایە پێشنیار کراوە کۆکردەوە کە لە کۆتاییدا پەسەندی کرد و جێبەجێیکرد، [٦١] هەروەها لە ماوەی ساڵی ١٩٦٤دا ڕەخنەی لە بەڕێوەبردنی نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی جەی ئێدگار هوڤەر گرت، ئێدمۆند موسکی بەهۆی "چاودێرییە زۆر پەرۆشەکەی و بێ خۆگرتنی دەرهێنەرەکەی" دڵتەنگ بوو. [٦١] هەروەها ئێدمۆند موسکی سپۆنسەری دروستکردنی پارکە نێودەوڵەتییەکەی ڕۆزڤێڵت کامپۆبێلۆی لە نزیک ئیستێتەکەی نیو برونسویکی فرانکلین دیلانۆ ڕۆزڤێڵت کرد. [٤]بەهۆی سروشتی نێودەوڵەتییەوە، داوا لە ئێدمۆند موسکی کرا سەرۆکایەتی کۆمیسیۆنێکی هاوبەشی ئەمریکا و کەنەدا بکات بۆ پاراستنی پارکەکە، [٤] لە ساڵی ١٩٦٥ دیسانەوە سپۆنسەری یاسای کوالیتی ئاو (دواتر بە یاسای ئاوی پاک ناسرا) کرد، بەڕێوەبەری قات بوو بۆ گفتوگۆکە و بووە هۆی پەسەندکردنی لە ساڵی ١٩٦٥ و هەموارکردنی سەرکەوتووانەی لە ساڵی ١٩٧٠. [٤]

شانبەشانی بەرنامەکانی کۆمەڵگەی گەورە و شەڕی هەژاری سەرۆک جۆنسۆن، ئێدمۆند موسکی پڕۆژە یاسای شارە نمونەییەکانی داڕشت کە لە کۆتاییدا هەردوو ئەنجومەنی کۆنگرێس لە ساڵی ١٩٦٦ پەسەندکرا. پێشتر، بە شەڕانگێزی لەگەڵ جۆنسۆن، موسکی دەستیکرد بە پەرەپێدانی پەیوەندییەکی هاوبەشتر لەگەڵیدا. لە میانی واژۆکردنی یاسای هاوکاری نێوان حکومەتەکانی جۆنسۆن وتی: خۆشحاڵم کە سیناتۆر موسکی دەتوانێت ئەم پاشنیوەڕۆ لەگەڵمان بێت. من پێم وایە هیچ پیاوێک لەوە زیاتری نەکردووە بۆ هاندانی هاوکاری لە نێوان حکومەتی نیشتمانی و ویلایەتە یەکگرتووەکان و شارەکاندا." هەروەها لە ساڵی ١٩٦٦دا، موسکی وەک یاریدەدەری قامچی دیموکراتەکان هەڵبژێردرا و وەک بەڕێوەبەری نهۆم بۆ یاسای نۆژەنکردنەوەی ئاوی پاک کاری کردووە.[٤]

 
موسکی داوای لە سەرۆک جۆنسۆن کرد کە پشتیوانی سەربازی ئەمریکا لە ئۆپەراسیۆنی ڕۆڵنگ تاندەر بکشێنێتەوە .

لە ماوەی ساڵی ١٩٦٧دا هەستی جەماوەری لە ئەمریکا دژە جەنگ بوو نەیدەویست ئەمریکا بەردەوامی بە جەنگی ڤێتنام بدات و داوا دەکرا جەنگەکە بوەستێت، ئەمەش وایکرد ئیدمۆند موسکی سەردانی ڤێتنام بکات بۆ ئاگادارکردنەوەی هەڵوێستی سیاسی خۆی لە ساڵی ١٩٦٨. پێش سەردانیکردنی بۆ ئەو وڵاتە، لەگەڵ کۆنگرێسمانێکدا لەسەر پلاتفۆرمێکی لایەنگری جەنگ مشتومڕی کرد. دوای ئەو سەفەرە بوو بە دەنگێکی پێشەنگ بۆ بزووتنەوەی دژە شەڕ و بە قسەکردن لە کۆنفرانسی دێموکراتەکانی ساڵدا هاتە ناو مشتومڕە بەردەوامەکانەوە. دوای وتارەکەی "دەیان هەزار خۆپیشاندەر گەمارۆی کۆنفرانسەکەیان دا و بۆ ماوەی پێنج ڕۆژ پێکدادانی توندوتیژ لەگەڵ پۆلیس بەردەوام بوو". ئەو بە شێوەیەکی شەخسی بۆ جۆنسۆنی نووسی و هەڵوێستی خۆی لەسەر جەنگی ڤێتنام دووپاتکردەوە، ئیدمۆند موسکی دۆسیەی ئەوەی خستەڕوو کە پێویستە ئەمریکا بە خێرایی لە ڤێتنام بکشێتەوە. دوای چەند مانگێک دیسانەوە نامەیەکی بۆ سەرۆک کۆمار نارد و داوای لێکرد کۆتایی بە بۆردومانکردنی ڤێتنامی باکوور بهێنێت. لە هەمان ساڵدا لەگەڵ سیناتۆرەکانی دیکەدا گەشتیان کرد بۆ کۆماری ڤێتنام باشوور بۆ چەسپاندنی هەڵبژاردنەکانیان. [٤]

دواتر لە کۆنفرانسی نیشتمانی دیموکراتەکان لە ساڵی ١٩٦٨دا سەرکردایەتی مشتومڕەکانی تەختەی ئیدارەی ڤێتنامی کرد و ئەمەش توڕەیی گشتی لێکەوتەوە. لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٩، لە زانکۆی یێڵ پێشوازی لێکرا بۆ سەوزایی بۆ ئەوەی باس لە کێشەکانی تایبەت بە دەنگەکانی بکات بەڵام هەڵیبژارد ئەو پێشنیارە ڕەت بکاتەوە و ئەو شەو لە کۆلێژی ئەلما مەتەرەکەی، کۆلێژی بەیتس، لە شاری لیستۆن لە ویلایەتی مەین قسە بکات. بڕیارەکەی بۆ ئەو کارە لەلایەن پارتی دیموکرات و بەرپرسانی زانکۆی یێڵەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕەخنەی لێگیرا. لە ساڵی ١٩٦٧ تا ١٩٦٩ وەک سەرۆکی لیژنەی بانگەشەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی دیموکراتەکان کاری کردووە. دەنگی دژی دانانی کلیمەنت هاینسۆرس بۆ دادگای باڵای ئەمریکا دا. [٤]

خولی سێیەم و چوارەم دەستکاری

خولی سێیەمی لە ساڵی ١٩٧٠ بە هاوبەشی سپۆنسەرکردنی بڕیارنامەی (مەکگۆڤەرن-هاتفیڵد) بۆ سنووردارکردنی دەستێوەردانی سەربازی لە جەنگی ڤێتنام دەستیپێکرد، لەم ماوەیەدا هارۆڵد کارسوێڵ داوای دامەزراندنی لە دادگای باڵای ئەمریکا دەکرد، ئێدوارد موسکی دەنگی دژی دا و کارسوێڵیش لە پرۆسەی پشتڕاستکردنەوەکەدا شکستی هێنا. هەروەها ئێدوارد موسکی پێشنیاری قەدەغەکردنی شەش مانگ لە پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای ئەتۆمی ناوخۆیی ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەتی کرد بۆ کەمکردنەوەی پێشبڕکێی چەکی ئەتۆمی.

 
جۆرج میچڵ کۆپی-مۆنتاژکردنی وتارێک لەگەڵ موسکی، ١٩٦٠

وەک سەرۆکی لیژنەی ژینگەی کۆنگرێس، ئەو و هاوڕێکانی ئەندامانی لیژنەکە لەوانەش هاوارد بەیکەر یاسای هەوای پاکی ساڵی ١٩٧٠ یان ناساند، [٦٢] کە بە هاوبەشی لەلایەن بەڕێوەبەری ستافی لیژنەکە لیۆن بیلینگس و بەڕێوەبەری ستافی کەمینەکان تۆم جۆرلینگەوە وەک بەشێک لە یاساکە، بە پیشەسازی ئۆتۆمبێلی وتووە کە پێویستە تا ساڵی ١٩٧٧ ڕێژەی دەردانی پیسبوونی هەوای بۆرییەکانی دواوە بە ڕێژەی ٩٠% کەمبکاتەوە داوای لە هاوڕێ ئەندامانی کۆنگرێس کرد کە پەسەندی بکەن و وتی " وڵاتەکە سەردەمانێک بە ڕووبارەکانی بەناوبانگ بوو بەڵام ئەمڕۆ، ڕووبارەکانی ئەم وڵاتە کەمێک زیاتر لە ئاوەڕۆ بۆ دەریاکان خزمەت دەکەن، مەترسی لەسەر تەندروستی، ژینگەیی". زیانەکان، زیانە ئابوورییەکە دەتوانێت لە هەر شوێنێک بێت”. ئەم پڕۆژە یاسایە لە کۆنگرێسی ئەمریکادا پشتیوانی دوولایەنەی هەبوو و لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٧١ لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەران و لە ٢٩ی ئازاری ١٩٧٢ لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە پەسەندکرا. لە کاتێکدا پشتگیری کۆنگرێس بەس بوو بۆ ئەوەی بیکاتە یاسا، سەرۆک ڕیچارد نیکسۆن ڤیتۆی جێبەجێکاری خۆی لەسەر پڕۆژە یاساکە بەکارهێنا و ڕێگری لێکرد لەوەی ببێتە یاسا. بەڵام دوای بانگەشەی زیاتری موسکی، ئەنجومەنی پیران و ئەنجومەنی نوێنەران بە دەنگی ٢٤٧-٢٣ پڕۆژە یاساکەیان پەسەند کرد بۆ ئەوەی ڤیتۆی نیکسۆن پووچەڵ بکەنەوە. پڕۆژە یاساکە مێژوویی بوو بەو پێیەی ڕێکخستنی پیسکەرەکانی لە ئاوە فیدراڵی و ویلایەتییەکانی ئەمریکا دامەزراند و دەسەڵاتی درێژکراوەی بۆ دەزگای پاراستنی ژینگە دروستکرد و ستانداردی تەندروستی ئاوی دروستکرد. هەروەها لە ساڵی ١٩٧١دا، داوای لە موسکی کرا کە پەیوەندی بە لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانەوە بکات؛ بەم پێگەیە گەشتێکی بۆ ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کردووە. [٤]

دوای کۆتایی هێنان بە هەڵمەتی هەڵبژاردنی ساڵی ١٩٦٨ بۆ کۆشکی سپی گەڕایەوە بۆ ئەنجومەنی پیران، لەکاتێکدا لە شاری چاتانوگا بوو، تەقەکردن لە دوو خوێندکاری ڕەشپێست لە کۆلێژی ویلایەتی جاکسۆن لە ساڵی ١٩٧٠ لەلایەن پۆلیسی ویلایەتی میسیسیپی، وایکرد ئێدوارد موسکی فڕۆکەیەکی جێت بەکرێ بگرێت بۆ ئەوەی نزیکەی سەد کەس ببات بۆ بینینی کونە فیشەکەکان و بەشداریکردن لە پرسەی یەکێک لە قوربانییەکان، ڕەخنەگران لە ویلایەتی مەین کارەکانی بە "پەلە و خۆخزمەتکردن" وەسف دەکەن بەڵام ئێدوارد موسکی بە ئاشکرا هیچ پەشیمانییەکی لە کارەکانی دەرنەبڕیوە. لە بۆنەیەکدا لە لۆس ئەنجلۆس، بە ئاشکرا پشتگیری خۆی بۆ چەندین بزووتنەوەی بەهێزکردنی ڕەشپێستەکان لە کالیفۆرنیا ڕاگەیاند، کە سەرنجی ژمارەیەکی زۆر لە دەزگاکانی ڕاگەیاندن و تۆماس برادلی ئەندامی ئەنجومەنی شارە ڕەشپێستەکانی ڕاکێشا. لە ساڵی ١٩٧٠دا، ئێدوارد موسکی هەڵبژێردرا بۆ ئەوەی پەیامی پارتی دیموکراتەکان بۆ دەنگدەرانی کۆنگرێس پێش هەڵبژاردنەکانی ناوەڕاستی خولی بخاتەڕوو. باڵای نیشتمانییەکەی وەک کاندیدێکی سەرەکی بۆ کاندیدکردنی دیموکراتەکان بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٧٢ بەرزکرایەوە، لە ساڵی ١٩٧٣ وەڵامی دیموکراتەکانی دایەوە بۆ وتارەکەی نیکسۆن لە دۆخی یەکێتیدا. لەم ماوەیەدا وەک سەرۆکی لیژنەی لاوەکی پەیوەندییە نێوان حکومەتەکان دەستنیشانکرا، بە "ئەرکێکی پاشماوە" دادەنرێت، ئێدوارد موسکی بەکاری هێنا بۆ داکۆکیکردن لە فراوانکردنی بەرپرسیارێتییە حکومییەکان، سنووردارکردنی دەسەڵاتی "سەرۆکایەتی ئیمپریالیزم"ی ڕیچارد نیکسۆن و پێشخستنی ئایدیاڵەکانی فیدراڵیزمی نوێ.

لە ساڵی ١٩٧٣ تا ١٩٨٠ لە کۆنگرەی نەوەد و سێیەم تا نەوەد و شەشەمی ئەنجومەنی پیران وەک سەرۆکی لیژنەی بودجەی ئەنجومەنی پیران کاری کردووە، لەم ماوەیەدا کۆنگرێس فەرمانگەی بودجەی کۆنگرێسی دامەزراند بە مەبەستی تەحەدای داواکاری بودجەی نیکسۆن. پێش ساڵی ١٩٧٤ هیچ پرۆسەیەکی فەرمی بۆ دامەزراندنی بودجەی فیدراڵی نەبوو بۆیە کۆنگرێس نووسینگەکەی لە ژێر چاودێری لیژنەی بودجەی ئەنجومەنی پیران دامەزراند. وەک سەرۆک، ئێدوارد موسکی سەرۆکایەتی و داڕشتن و پەسەندکردنی دروستکردنی پرۆسەی بودجەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای کرد.[٦٣] [٦٤] [٦٥]

لە ساڵی ١٩٧٧دا، یاسای فیدراڵی کۆنترۆڵکردنی پیسبوونی ئاوی ساڵی ١٩٧٢ی لەگەڵ یاساکانی دیکەدا هەموارکردەوە، بۆ ئەوەی یاسای ئاوی پاکی ساڵی ١٩٧٧ دەربکات. ئەم زیادکردنە نوێیانە سیاسەتی "نا تێکچوون" یان "گەشەی پاک"یان لەخۆگرتبوو کە مەبەست لێی سنووردارکردنی دەرەکییە نەرێنییەکان بوو لەو کاتەدا. لە ساڵی ١٩٧٨ دەستکارییەکی بچووکی لە یاسای پاراستن و وەرگرتنەوەی سەرچاوەکان و "سوپەرفەند"دا کرد.

کەمپینەکان بۆ کۆشکی سپی دەستکاری

هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٦٨ دەستکاری

هەڵمەت دەستکاری

 
پۆستەرێکی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٦٨ .

لە ساڵی ١٩٦٨دا، ئێدوارد موسکی بە پشتگیری دیموکراتەکان کاندیدکرا بۆ جێگری سەرۆک کۆمار لەگەڵ هوبێرت هامفری جێگری سەرۆکی دانیشتوو ئەو کات. هامفری داوای لە ئێدوارد موسکی کرد هاوڕێی کاندیدکردنی بێت چونکە لە ڕووی کەسایەتییەوە کۆنتراستێکی یەدەگتر بوو لە بەرامبەر ئەو، لە پاشخانێکی کاسۆلیکی بوو و بە ڕەچەڵەک پۆڵەندی بوو. [٦٦]

بلیتی (هامفری-مسکی) بە تەسکییەوە دەنگی جەماوەری لەدەستدا بە ڕیچارد نیکسۆن و سپیرۆ ئاگنێو . هامفری و موسکی ٤٢.٧%ی دەنگی خەڵکیان بەدەستهێناوە و ١٣ ویلایەت و ١٩١ دەنگی هەڵبژاردنیان بەدەستهێناوە؛ نیکسۆن و ئاگنێو ٤٣.٣%ی دەنگی خەڵکیان بەدەستهێنا و ٣٢ ویلایەت و ٣٠١ دەنگی هەڵبژاردنیان بەدەستهێنا، لەکاتێکدا بلیتی لایەنی سێیەمی جۆرج واڵاس و کورتیس لیمای کە وەک کاندیدی پارتی سەربەخۆی ئەمریکا کاندید بوون، ١٤%ی دەنگی جەماوەری بەدەستهێنا و پێنج دەنگی بەدەستهێنا ویلایەتەکان لە باشووری قووڵ و ٤٦ دەنگیان لە کۆلێژی هەڵبژاردنەکان . بەهۆی لاوازی ڕواڵەتی ئاگنێو وەک کاندیدێک بە بەراورد بە ئێدمۆند موسکی، بیسترا کە هامفری تێبینی دەکات کە نادڵنیایی دەنگدەران سەبارەت بەوەی کێ لە نێوان دوو کاندیدی گەورەی سەرۆکایەتیدا هەڵبژێرن، پێویستە بە هەڵوێستەکانیان بەرامبەر بە کاندیدەکانی جێگری سەرۆکایەتی چارەسەر بکرێت، [٦٧] لەکاتێکدا لە ڕێڕەوی هەڵمەتی هەڵبژاردنی جێگری سەرۆکایەتیدا بوو لە شاری چاتانوگا لە ویلایەتی تێنسی ، لە زاری ئەوەوە هاتووە:

ڕاستییەکە ئەوەیە کە ئەمریکییەکان کە لەم نەریتە گەورەیەی مرۆڤدۆستیدا لەدایکبوون و هەوڵی تەواوی بۆ دەدەن، هێشتا ملکەچی پێشوەختە بوون و هەڵاواردن لە دژی ئەمریکییەکانی دیکە پراکتیزە دەکەن. ڕاستییەکە ئەوەیە، بە پەرەپێدانی نەخش و شێوازی ژیان کە ڕەنگدانەوەی ئەم کەموکوڕی و لاوازیانە، ئێمە بە قورس و تەواوی دەزانین – و زۆرجاریش قبوڵ ناکرێت – ئەو کارە ناڕەحەتانەی کە دەبێت هەموومان بیکەین بۆ ڕاستکردنەوەی هەڵەکانی کۆمەڵگاکەمان بەرەوو باشتر. [١٢]

هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٢ دەستکاری

پێشینە و سەرەتاییەکان دەستکاری

 دەروازە Biography
 دەروازە Politics
 دەروازە Liberalism
 دەروازە United States
 
موسکی لە کاتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٢ بانگەشەی هەڵبژاردنی دەکرد .

پێش هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٧٢ ، ئیدمۆند موسکی وەک کاندیدێکی پێشەوە بۆ کاندیدکردنی دیموکراتەکان بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا سەیر دەکرا. سەرەڕای سەرهەڵدانی سیاسی لە هەڵبژاردنەکاندا بەردەوام بوو لە وتارە ماندووەکانی ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە ناوچە جیاوازەکانی وڵات. [١٢] لە میانی دەرکەوتنی لە ١٧ی ئابی ١٩٦٩ لە بەرنامەی (Meet the Press) ، ئێدمۆند موسکی وتی چوونە ناو هەڵبژاردنی سەرەتایی سەرۆکایەتی بەندە بەو قەناعەتەی کە دەتوانێت بەرەوڕووی ئاستەنگەکان بێتەوە بەسەریان زاڵبی هەروەها ئاسوودەیی خۆیتی بدۆزیەوە، پرسیارێک بۆ ماوەی ساڵێک یان دوو ساڵ." [٦٨] لە ٨ی تشرینی دووەمی ١٩٧٠، ئێدمۆند موسکی وتی تەنها خۆی وەک کاندیدی سەرۆکایەتی ڕادەگەیەنێت لە ئەگەری ئەوەی قەناعەتی پێبگات کە باشترین گونجاوە بۆ یەکخستنی وڵات لە ڕێگەی سەرۆکایەتییەوە، [٦٩] لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٧١، هاریس لە نێوان قەیرانی ئابووریی پەرەسەندوودا لە ڕاپرسییەکدا، ئێدمۆند موسکی لە سەرووی نیکسۆنی ئێستاوە هاتە دەرەوە ئەگەر ئەو ڕۆژە هەڵبژاردنەکە ئەنجامدرابا. [٧٠] لە کۆتایی ساڵی ١٩٧١، ئێدمۆند موسکی وتارێکی دژە جەنگ لە پرۆڤیدێنس پێشکەش کرد ە دژی جەنگەکە بوو، [١٢] میللەتەکە لە ڤێتنام لە شەڕدا بوو و سیاسەتی دەرەوەی سەرۆک ڕیچارد نیکسۆن بەڵێنی دا کە ببێتە پرسێکی سەرەکی لە هەڵمەتەکەدا. [٦٧]

بەڵام کۆبوونەوەکانی ساڵی ١٩٧٢ی ویلایەتی ئایۆوا گۆڕانکارییەکی بەرچاوی لە کێبڕکێی کاندیدکردنی سەرۆکایەتیدا کرد، سیناتۆر جۆرج مەکگۆڤەرن لە داکۆتای باشوورەوە کە سەرەتا کاندیدی ئەسپی ڕەش بوو، لە کۆبوونەوەکاندا نمایشێکی بەهێزی کرد کە سەرنجی نیشتمانی هەڵمەتەکەی بەخشی. هەرچەندە ئێدوارد موسکی لە کۆبوونەوەکانی ئایۆوادا سەرکەوتنی بەدەستهێنا، بەڵام هەڵمەتی هەڵبژاردنی مەکگۆڤەرن ئایۆوای بە زەبری هێزەوە بەجێهێشت، ئیدمۆند موسکی خۆی هەرگیز بەشداری لە بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرەتاییدا نەکردبوو و ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەمەش بووە هۆی لاوازبوونی بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی.[٦٧]

"نامەی کانۆک" دەستکاری

  لە ٢٤ی شوباتی ١٩٧٢، کارمەندێکی کۆشکی سپی نامەیەکی سەبارەت بە ئیدمۆند موسکی بۆ سەرۆکی یەکێتی مانچستەر نارد، نامە ساختەکە - کە دەوترێت کارە سەرکەوتووەکانی تێکدەرانەی دۆناڵد سێگریتی و کێن دبلیو کلۆسۆنە [٧١] [٧٢] - جەختی لەوە کردەوە کە ئێدمۆند موسکی لێدوانێکی بێڕێزیکردنی سەبارەت بە فەرەنسی کەنەدیەکان داوە کە پێدەچێت پشتگیرییەکەی لەنێو دانیشتوانی فەرەنسی-ئەمریکی لە باکووری نیودا بریندار بکات نارەزایەتی خەڵکی لێ بکەوێتەوە لە ئینگلتەرا، [٧٣] نامەکە ئاماژەی بە کەنەدییە فەرەنسییەکان کردووە بە " کانوک "- زاراوەیەک کە لەلایەن هەندێک لە کەنەدیەکانەوە بە سۆزەوە بەکاردەهێنرێت [٧٤] بەڵام ڕەنگە وەک هێرشبەر سەیر بکرێت کاتێک ئاماژە بە کەنەدییە فەرەنسییەکان دەکرێت [٧٥] ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە ناوی نامەی کوک بێت [٧٦]

دوای ڕۆژێک هەمان ڕۆژنامە بابەتێکی بڵاوکردەوە کە ئاماژەی تۆمەتبارانەی تێدابوو بە هاوسەرەکەی جین، وەک کەسێکی سەرخۆش و لێبوردەیی ڕەگەزی. بەیانی ٢٦ی شوبات، ئێدمۆند موسکی وتارێکی پێشکەش بە لایەنگرانی کرد لە دەرەوەی ئۆفیسەکانی (مانچستەر یونیون-لیدەر) لە مانچستەر لە ویلایەتی نیو هامپشایر، قسەکانی وەک سۆزداری و بەرگریکارانە سەیر دەکرا، سەرنووسەری ڕۆژنامەکەی بە "نامەردێکی بێ ڕیخۆڵە" ناوی برد، ئێدمۆند موسکی لە کاتی زریانێکی بەفردا وتارەکەی پێشکەش کرد کە لە کاتی دەرکەوتنی گریانەک لە چاویەوە دیاربوو، هەرچەندە دواتر ئێدمۆند موسکی هەوڵیدا بانگەشەی ئەوە بکات کە ئەوەی وەک فرمێسک بۆ ڕۆژنامەکان دەرکەوتووە لە ڕاستیدا دەنکە بەفری تواوەتەوە بووە، بەڵام ڕۆژنامەکان بڵاویانکردەوە کە ئێدمۆند موسکی شکاوە و گریاوە، وێنەی کاندیدەکەی وەک ئارام و عەقڵانی شکاندووە. [٧٧] [٧٨]

دواتر بەڵگەکان لە کاتی لێکۆڵینەوەکانی سکانداڵەکەی واتەرگەیتدا دەرکەوتن کە لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٢دا، لیژنەی هەڵمەتی هەڵبژاردنی نیکسۆن یەکەیەکی "فێڵە پیسەکان"ی پاراست کە سەرنجی لەسەر بێناوبانگکردنی بەهێزترین ڕکابەرەکانی نیکسۆن بوو. لێکۆڵەرانی نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی (FBI) ئاشکرایان کردووە کە نامەی کانۆک بەڵگەنامەیەکی ساختە بووە وەک بەشێک لە هەڵمەتی فێڵە پیسەکان دژی دیموکراتەکان کە لەلایەن هەڵمەتی هەڵبژاردنی نیکسۆنەوە ڕێکخرابوو، [٥٨] [٧٩] هەروەها دەوترێت کە نیکسۆن فەرمانی بە پیاوان کردووە کە بەدوای ئێدمۆند موسکیدا بگەڕێن و زانیاری کۆبکەنەوە لەسەری، هەوڵیدا ناسینی ئێدمۆند موسکی لەگەڵ گۆرانیبێژ فرانک سیناترا بە خراپ بەکارهێنانی پۆستەکەیەوە ببەستێتەوە، ئێدۆمدن زۆرجار بە فڕۆکەی تایبەتی خۆی بە ئاسمانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادەفڕی. [٨٠] [٨١]

هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٧٦ دەستکاری

 دەروازە Biography
 دەروازە Politics
 دەروازە Liberalism
 دەروازە United States

لە سەرەتای مانگی تەمموزی ساڵی ١٩٧٦، ئێدمۆند موسکی لەگەڵ جیمی کارتەر قسەی کرد لە گفتوگۆیەکی "بەرهەمدار" و "هاوسەنگ"دا کە دواتر کارتەر پشتڕاستی کردەوە کە ئێدمۆند موسکی بە شایستەی کاندیدکردنی بۆ جێگری سەرۆکایەتی دەزانێت، [٨٢] لە کۆتاییدا کالتەر وەک کاندید هەڵبژێردرا بۆ هەڵبژاردنەکان. [٨٣]

وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ١٩٨٠-١٩٨١ دەستکاری

 
ئێدمۆند موسکی لە نووسینگەی خۆی وەک وەزیری دەرەوە ساڵی ١٩٨٠ [ا]

لە کۆتایی مانگی نیسانی ساڵی ١٩٨٠ لەلایەن سەرۆک جیمی کارتەرەوە پەیوەندی پێوەکرا بۆ ئەوەی وەک وەزیری دەرەوە کاربکات، دوای دەستلەکارکێشانەوەی سایرس ڤانس، هۆکاری دەستلەکارکێشانەوەی ڤانس دژی ئۆپەراسیۆنی چنگ هەڵۆ بوو کە ئەرکێکی نهێنی ڕزگارکردن بوو و مەبەست لێی ڕزگارکردنی بارمتە ئەمریکییەکان بوو کە لەلایەن ئێرانەوە دەستبەسەرکرابوون، دوای ئەوەی ئەو ئەرکە بە لەدەستدانی هەشت سەربازی ئەمریکی شکستی هێنا و نەتواندرا بارمتەکان ڕزگاربکرێن، ڤانس دەستی لەکارکێشایەوە. ئێدمۆند لەلایەن کارتەروە هەڵبژێردرا بەهۆکاری ئەو کار و بانگەشە سەرکەوتوانەی لە رابردوو ئەنجامی دابوو، ناوبراو دەستنیشانکرا و هەر زوو دوای ئەوە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە لە ٨ی ئایاری ١٩٨٠ بە جیاوازی ٩٤-٢ پشتڕاستکرایەوە . [٨٦] [٨٧]

ڕەشنووسی بزووتنەوەی موسکی دەستکاری

لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٨٠دا، بزووتنەوەیەکی "ڕەشنووسی ئێدوارد موسکی" لەنێو دەنگدەرانی دیموکراتەکاندا لە چوارچێوەی هەڵبژاردنە سەرەتاییەکانی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٨٠دا ڕوویدا. سەرۆک کارتەر دژی سیناتۆر تێد کێنێدی خۆی کاندید دەکرد و ڕاپرسییەکانیش ئێدوارد موسکییان لە بەرامبەر کێنێدیدا ڕیزبەندییەکی لەبارتر کرد. لە ڕاپرسییەکدا دەریخست کە ئێدوارد موسکی بەدیلێکی بەناوبانگتر دەبێت بۆ کارتەر لە چاو تێد کێنێدی، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە سەرنجڕاکێشانەکە ئەوەندە بۆ کێنێدی نەبووە بەڵکو ئەوەیە کە ئەو کارتەر نییە. جگە لەوەش، ئێدوارد موسکی لەو کاتەدا لە بەرامبەر ڕۆناڵد ڕیگان، ڕکابەری کۆمارییەکان ڕاپرسییەکی لەسەر کرا و کارتەری بە حەوت خاڵ لە خوارەوە نیشان دا. بەهۆی وەفادارییەکی سیاسی لەگەڵ کارتەر، پاشەکشەی کرد لە ململانێکان. بە فشاری ئیدارەی کارتەر، موسکی ئەم لێدوانە گشتییەی خوارەوەی بۆ دەنگدەرانی دیموکراتەکان بڵاوکردەوە: "من دەستبەکاربوونم وەک وەزیری دەرەوە بۆ خزمەتکردنی وڵات و بۆ خزمەتکردنی سەرۆک کۆمار قبوڵکرد، بەردەوامم لە خزمەتکردنی سەرۆک، و بە درێژایی ڕێگاکە پشتگیریی دەکەم". ! من پابەندبوونێکم بە سەرۆکەوە هەیە، من بە سووکیی ئەو جۆرە بەڵێنانە نادەم کە نەتوانم جێبەجێیان بکەم، و بەنیازم پابەندی تەواوەتیم هەبێ." لە وتارێکی ڕۆژنامەی نیویۆرکەردا گریمانە کراوە کە هەنگاوی پشتگیریکردن لە موسکی، فلیکسێکی کاتی دەسەڵاتی سیاسی بووە لەلایەن بنکەی دەنگدەرانی دیموکراتەکانەوە بۆ نائارامکردنی کارتەر. [٨٨]

ئەفغانستان دەستکاری

لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٧٩ یەکێتی سۆڤیەت هێرشی کردە سەر ئەفغانستان کە ئەمەش وایکرد ناتۆ گرێبەستی هاوپەیمانەکەی دەستپێبکات بۆ پڕ چەککردنی هاوپەیمانان، ئێدوارد موسکی دوای پێنج مانگ لەشکرکێشییەکە دەستی بە پۆستی وەزیری دەرەوە کرد، ئەو ئەرکەکانی بەڕێوەبردنی لایەنی ناوخۆیی بەڕێوەبەرایەتییەکەی بە جێگری سکرتێری وارن کریستوفر پێسپێردرا لەکاتێکدا بەشداری لە گفتوگۆ نێودەوڵەتییەکان دەکرد. ئێدوارد موسکی لەگەڵ دیپلۆماتکاری سۆڤیەت ئەندرێ گرۆمیکۆ کۆبووەوە کە بە توندی سازشێکی ڕەتکردەوە کە کشانەوەی یەکێتی سۆڤیەت لە ئەفغانستان مسۆگەر بکات، گرۆمیکۆ دەیویست وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە فەرمی کابول وەک بەشێک لە یەکێتی سۆڤیەت بناسێت.[٨٩]

یەکێتی سۆڤیێت دەستکاری

ئێدمۆند موسکی دژی کەڵەکەبوونی خێرای چەکی زۆر گەشەسەندوو بوو لە ماوەی ساڵانی ١٩٥٠ و ١٩٦٠دا چونکە پێیوابوو ئەوە بە ناچاری دەبێتە هۆی پێشبڕکێی چەکی ئەتۆمی کە متمانە و هاوکاری نێودەوڵەتی دەشێوێنێت، زۆرجار لەگەڵ کارگێڕانی حکومەتی هاوپەیمانانی جەنگی سارد و یەکێتی سۆڤیەت قسەی دەکرد و داوای لێدەکردن بەرنامەکانیان ڕابگرن لە پێناو پاراستنی ئاسایشی جیهانیدا. [٨٦] مەیلی موسکی لە سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا پشتڕاستکرایەوە کاتێک ڕووسیا لە ئەمریکا جیابووەوە و سەری جەنگی زیاتر و سیستەمی مووشەکی دژە بالیستیکی کۆکردەوە. لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٨٠، ئێدمۆند موسکی ڕایگەیاند کە ڕووسیا ئارەزووی بەدواداچوونی پەیوەندییەکی "جێگیرتر و کەمتر ڕووبەڕووبوونەوە" لەگەڵ ئەمریکا دەکات بۆ ئەوەی هەردووک لایەن زیاتر بەرەوو ئارامئ لەنگەر بکەن، [٩٠] ئەو چەندین جار ڕەخنەی لەو هەڵوێستانەی گرت کە ڕۆناڵد ڕیگان لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا گرتبوویان و بێڕێزی خۆی دەربڕی بەرامبەر بە بانگەوازەکانی ڕەتکردنەوەی (پەیماننامەی SALT II) . [٩١] ئێدمۆند موسکی، بە درێژایی ژیانی سیاسی زۆر ترسی لە شەڕی ئەتۆمی جیهانی لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت هەبووە و بە بەردەوامی دژی ئەوە بووە. [٩٢]

قەیرانی بارمتەکانی ئێران دەستکاری

  لە ٤ی تشرینی دووەمی ١٩٧٩دا بە نزیکەیی ٥٢ دیپلۆماتکار و هاووڵاتی ئەمریکی لەلایەن گروپێکی خوێندکاری ئێرانییەوە لە باڵیۆزخانەی ئەمریکای تاران بە بارمتە گیران، دوای ئەوەی دەستلەکارکێشانەوەی سیروس ڤانس کەلێنێکی لە دانوستانەکان بۆ بارمتەکان بەجێهێشت، ئێدمۆند موسکی بانگەوازی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و حکومەتی ئێران کرد کە بارمتەکان ئازاد بکەن و سەرکەوتنێکی کەمیان هەبوو. هەر ئێستا شەش مانگ بەسەر قەیرانی بارمتەکاندا تێپەڕیبوو، فشاریان خستە سەری بۆ ئەوەی بگاتە چارەسەرێکی دیپلۆماسی بۆ ڕزگارکردنی بارمەتەکان، [٩٣] پێش ئەوەی ئەو پۆستە وەربگرێت، هەوڵی ڕزگارکردنی هێزی دێڵتا بەناوی ئۆپەراسیۆنی چنگ هەڵۆ بووە هۆی مردنی چەندین سەرباز، ئەمەش دەستێوەردانی سەربازی وەک ڕێڕەوێکی هەستیار بۆ خەڵکی ئەمریکا بەجێهێشت. پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ حکومەتی ئێران دامەزراند و هەوڵیدا بارمتەکان ئازاد بکرێن بەڵام لە سەرەتادا سەرکەوتوو نەبوو. لە ١٥ی ١ کاتێک ئێدوارد موسکی بە فڕۆکە دەچوو بۆ ئەوەی وتارەکەی پێشکەش بە ئەنجومەنی پیرانی مەین بکات لە ئۆگستا، سەرۆک کارتەر پەیوەندی پێوەکرد کاتێک فڕۆکەکەی لە بنکەی هێزی ئاسمانی ئەندرۆس دەهاتە خوارەوە. [٩٤] کارتەر ئاگاداری کردەوە کە ئەگەری پێشکەوتنێک هەیە لە دانوستانەکاندا کە لەلایەن جێگری سکرتێرەکەی وارن کریستوفرەوە ئەنجامدراوە . [٩٤] دوای ئەوەی دانوستانەکان شکستی هێنا، مووشکی بەردەوام وەزارەتەکی راسپاردووە بەردەوام بن لە ئەنجامدانی دانوستان بۆ ئازاد کردنی بارمەتەکان لە ئەوەش یارمەتیدەر بووە بۆ ئەنجامدانی کارێکی سەرکەوتوو بۆ ئازادکردنیان. [٨٩] لە ٢٠ی کانوونی دووەمی- ڕۆژی دەستبەکاربوونی ڕۆناڵد ڕیگان- پەنجا و دوو بارمتکراوەکە ڕادەستی دەسەڵاتدارانی ئەمریکا کران، چارەسەرێک کە بۆ ماوەی ٤٤٤ ڕۆژ لە ئێدوارد موسکی و تەواوی ئیدارەی کارتەر ڕزگاری بوو و بەشداری کردبوو لە شکستی کارتەرەوە. [٩٣]

ئێدوارد مۆسکی لە ١٨ی کانوونی دووەمی ١٩٨١، دوو ڕۆژ پێش کۆتا ڕۆژی کارتەر وەک سەرۆک و دەستبەکاربوونی ڕۆناڵد ڕیگان، پۆستەکەی بەجێهێشت. [٩٥]

ساڵانی دواتر دەستکاری

 
موسکی لەگەڵ ڕۆناڵد ڕیگان و جۆن تاوەر باسی کۆمیسیۆنی تاوەر دەکەن

ئێدوارد موسکی لە ساڵی ١٩٨١ خانەنشین بوو بۆ ماڵەکەی خۆی لە شاری بێثیسدا لە ویلایەتی میریلاند گواستەوە و لەوێ گیرسایەوە، چەند ساڵێک وەک پارێزەر بەردەوام بوو لە کارکردن، دوای جێهێشتنی پۆستی گشتی لە حکومەتدا، هاوبەشی کۆمپانیای چادبۆرن و پارک بوو کە کۆمپانیایەکی یاساییە لە واشنتۆن . [٨٩] هەروەها ئێدوارد موسکی وەک سەرۆکی پەیمانگای لێکۆڵینەوە لە دیپلۆماسی لە زانکۆی جۆرج تاون و هەروەها سەرۆکی کارمەندی سەنتەری سیاسەتی نیشتمانی کاری کردووە. [٩٦]

لە ساڵی ١٩٨١ لەلایەن زانکۆی نۆتردامەوە میدالیای لایتێری پێبەخشرا کە بە بەناوبانگترین خەڵات بۆ کاسۆلیکی ئەمریکی دادەنرێت.[٩٧]

کۆمیسیۆنی تاوەر دەستکاری

لە ساڵی ١٩٨٧دا موسکی وەک ئەندامی دەستەی پێداچوونەوەی تایبەتی سەرۆک کە بە "کۆمیسیۆنی تاوەر" ناسراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕۆڵی ئیدارەی سەرۆک ڕۆناڵد ڕیگان لە کاروباری ئێران و کۆنترادا دەستنیشانکرا. موسکی و کۆمیسیۆنەکە ڕاپۆرتێکی زۆر وردیان بڵاوکردەوە کە زیاتر لە ٣٠٠ لاپەڕە بوو کە ڕەخنەی لە کارەکانی سەرۆک کۆمار گرت و سەرۆکی ئەرکانی کۆشکی سپی، دۆناڵد تی. پانێڵەکە جێگەی سەرنج بوو چونکە دەرئەنجامەکانی ڕاپۆرتەکە ڕاستەوخۆ ڕەخنەیان لە سەرۆک بوو کە کۆمسیۆنەکەی دەستنیشان کرد.

ئێدوارد موسکی ڕەخنەی لە کۆمیسیۆنەکە گرت کە "زۆر وەسوەسەی نهێنی" ئیدانە دەکات، ئاماژەی بەوەشکرد کە "بۆنەیەک هەیە کە پێویستە زانیاری لە نزیکەوە هەبێت سەبارەت بە ئۆپەراسیۆنە نهێنییە تایبەتەکان، بەڵام تەنانەت ئەگەری هەیە ئۆپەراسیۆنەکانی دیکەی حکومەت، بەڵام هەر جارێک کە تۆ کۆتایی دێت." -خەمخۆری نهێنی، تۆ مەیلی وازهێنانت لە پرۆسەکە هەیە." لە کاتێکدا کە کۆمیسیۆنەکە کەم بودجەی هەبوو، بەڵام بۆی دەرکەوت کە ئیدارەی ڕیگان ڕێنمایییەکی سیاسەتی هاوتەریبی بەڕێوەبردووە لە هەمان کاتدا کە بە ئاشکرا دانوستاندن بۆ بارمتەکان ئیدانە دەکرد.

مردن و پرسە دەستکاری

 
بەردی گۆڕی موسکی لە گۆڕستانی نیشتمانی ئارلینگتۆن, ٢٠٠٧

ئێدوارد موسکی لە کاتژمێر ٤:٠٦ بەیانی بە کاتی ناوەندی ئەمریکا بەیانی ٢٦ی ئازاری ١٩٩٦ لە سەنتەری پزیشکی زانکۆی جۆرج تاون لە واشنتۆن دی سی کۆچی دوایی کرد، دوای ئەوەی داوای چارەسەری کرد بۆ جارەکانی سستبوونی دڵی کۆنگێستیڤ . [٩٨] دوو ڕۆژ شەرم لە ٨٢ ساڵەی لەدایکبوونیدا کۆچی دوایی کرد. هەشت ڕۆژ پێشتر نەشتەرگەری لابردنی ناوپۆشی کارۆتیدی ملی ڕاستی بۆ کرا. [٩٩] یاریدەدەرەکەی ڕایگەیاند کە تووشی سکچوونی ماسولکەکانی دڵ بووە . [٩٩] [٥٢]

بەهۆی خزمەتکردنی لە یەدەگی دەریایی ئەمریکا لە جەنگی جیهانی دووەمدا، مافی ئەوەی هەبوو لە گۆڕستانی نیشتمانی ئارلینگتۆن لە ناوچەی ئارلینگتۆن لە ویلایەتی ڤێرجینیا بە خاک بسپێردرێت. پلەی کۆتایی لیوای وای لێکرد لە بەشی ٢٥ی گۆڕستانەکەدا بنێژرێت. هەرچەندە لە ٢٦ی ئازاردا کۆچی دوایی کردووە، بەڵام بەردی گۆڕەکەی سەرەتا ئاماژەی بەوە کردووە کە لە ٢٥ی مانگدا کۆچی دوایی کردووە. جین هاوسەرەکەی لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٤ لە تەمەنی ٧٧ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد، بەهۆی ئاڵۆزییە تەندروستییەکانی نەخۆشی ئەلزەهایمەرەوە. لە تەنیشت ئێدوارد موسکی بە خاک سپێردرا و بەردی گۆڕەکەی ڕاستکرایەوە و نووسرابوو " ٢٦ی ئازاری ١٩٩٦".

موسکی لە (واشنتۆن دی سی)، لیوستۆن لە ویلایەتی مەین و بێثیسدا لە ویلایەتی میریلاند یادی کرایەوە، لە یادی واشنتۆنەکەیدا، لەلایەن چەندین سیناتۆر و نوێنەرانی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکاوە ڕێزی لێگیرا. کۆلێژی ئەلما مەتەرەکەی- کۆلێژی بەیتس- یادکردنەوەیەکی سازکرد کە سەرۆکەکەی، دۆناڵد هاروارد سەرۆکایەتی دەکرد. لە ٣٠ی ئازاری ١٩٩٦دا، پرسەیەکی ڕۆمانی کاسۆلیکی کە بە شێوەیەکی گشتی پەخشکرابوو، لە شاری بێثیسدا لە کڵێسای گوڵە بچووکەکە بەڕێوەچوو. لەلایەن سەرۆکی ئەمریکا جیمی کارتەرەوە ستایشی کرا؛ سیناتۆری ئەمریکی، جۆرج جەی میچڵ: بیستەمین باڵیۆزی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان، مادلین ئۆلبرایت؛ یاریدەدەرێکی سیاسی، لیۆن جی بیلینگس و یەکێک لە کوڕەکانی موسکی بە ناوی ستیڤن.

میرات دەستکاری

هەڵسەنگاندنە مێژووییەکان دەستکاری

 
جەستەی برۆنزی موسکی کە سەیری سەرەوە دەکات، بەشێکە لە ئەرشیفی ئێدمۆند ئێس موسکی .

هەڵسەنگاندنە مێژووییەکانی ئێدمۆند موسکی سەرنج دەخەنە سەر ئەو کاریگەرییەی کە کردارەکانی و یاساکانی لە ئەمریکا و جیهانی گەورەتردا هەیانبوو. [٥٢] [١٠٠] [١٠١] دەستکەوتەکانی لە ویلایەتی زێدی خۆیدا وایکردووە وەک یەکێک لە کاریگەرترین سیاسەتمەدارەکانی مێژووی مەین ناوببرێت. [٥٢] بەپێی پێوەرەکە لەگەڵ هانیباڵ هاملین و جەیمس بلەین وەک سێ گرنگترین سیاسەتمەداری خەڵکی مەین یەکدەگرێتەوە. [١٠٢] [١٠٣] ئێدوارد موسکی هەموو ئەو ئۆفیسانەی داگیرکرد کە لە سیستەمی سیاسی مەیندا بەردەست بوون بەبێ سیناتۆر و نوێنەری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا . پێگەی سیاسی ئەو لە ویلایەتی مەین بەگشتی بە باشی هەست پێدەکرێت. [١٠٤] لە ماوەی چوار ساڵەیدا وەک پارێزگاری مەین دەستی بە هەموارکردنەوەی دەستوور کرد، وەبەرهێنانێکی زۆری لە ژێرخانی وڵاتدا کرد، و گەشەپێدانی ئابووری بە دامەزراوەیی کرد- بە شێوەیەکی کاریگەر مەین هێنایە سەردەمی زێڕینی سەرمایەداری . [١٠٥] ئێدوارد موسکی کۆتایی بە هەستی سیاسی " وەک چۆن مەین دەڕوات، میللەتیش دەڕوات " لە ئەمریکا بە گواستنەوەی بەرواری هەڵبژاردنە گشتییەکانی مەین بۆ مانگی نۆڤەمبەر لەبری مانگی ئەیلول. [١٠٥] ئەو یەکپارچەیی کولتووری ویلایەتەکەی پاراست بە بەخشینی مۆزەخانەی ویلایەتی مەین کە وەک شتێکی گرینگ بۆ تێڕوانینی گشتی ئەو سەیر دەکرا. [١٠٥] هەرچەندە فراوانخوازی ئابووری لە مێژوودا لەلایەن خەڵکی ویلایەتی مەین بە شێوەیەکی نەرێنی سەیر دەکرا، بەڵام سیاسەتەکانی ئێدوارد موسکی بە شێوەیەکی لەبار سەیر دەکران چونکە لەگەڵ بڕگەکانی ژینگەدا یەکدەگرنەوە. داکۆکیکردنی بۆ زیادکردنی کەمترین مووچە ، زیادکردنی پاراستنی کار و لێخۆشبوونی باجی فرۆشتن ، خەرجییەکانی بەکاربەرانی بەرزکردەوە. [١٠٦] [١٠٧] موسکی بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک کاتالیستێک بۆ ڕێنێسانسی سیاسی پارتی دیموکرات لە ویلایەتی مەین تایبەتمەند کراوە. [١٢] [٣٨] [٣٩] هەڵبژاردنی بۆ پۆستی پارێزگار ئاماژەیە بۆ شکاندنی پارتی کۆمارییەکان لە ویلایەتەکەدا و نزیکەی [١٠٦] ئەوەندەی ژمارەی دیموکراتەکان لە ویلایەتی مەین لە نێوان ساڵانی ١٩٥٤ و [٤٤]

لەو کاتەوەی ئێدوارد موسکی پۆستی وەزیری دەرەوەی ئەمریکای بەجێهێشتووە، نووسەران، مێژوونووسان، زانایان، چالاکوانان شیکارانی سیاسی و تێڕوانینی و خەڵکی گشتی مشتومڕیان لەسەر میراتەکەی پاشی موسکیان کردووە باسیان کردووە. جەختی تایبەت لەسەر کاریگەرییەکانی لە بزووتنەوەی ژینگەپارێز و مافە مەدەنییەکان دەکرێتەوە پاشی موسکی پێشکەوتنی بیرۆکراتی، و دیپلۆماسی. لایەنگرانی گشتی ئێدوارد موسکی ئاماژە بە فراوانبوونی پاراستنی ژینگە و پاراستن و ئاسایش دەدەن، ژمارەیەکی زۆر لە مێژوونووسان بە "باوکی بزووتنەوەی ژینگەپارێزی ساڵانی شەستەکان لە ئەمریکا" ئاماژەیان پێکردووە و ناویان هێناوە. دەستکەوتەکانی لە بواری ژینگەپارێزیدا دوو لە ڕێوشوێنی سەرەکی لە سیاسەتی ژینگەیی ئەمریکادا دامەزراند: یەکەم هەموارکردنەوەی یاسای ئاوی پاک لە ساڵانی ١٩٧٢ و ١٩٧٧ و هەموارکردنی یاسای هەوای پاک لە ساڵی ١٩٧٠ و ١٩٧٧. بەشدارییەکانی لە یاسای هەوای پاکدا ئەوەندە گەورە بوو کە پڕۆژە یاساکە نازناوی "یاسای موسکی". لێنرا ئەم دوو یاسایە وەک یەکەم هەنگاوی گەورە بۆ دەستپێکردنی بزووتنەوەی ژینگەپارێزی فراوانتر چ لە ئەمریکا و چ تا ڕادەیەک لە باقی جیهانی ئازاددا ناسێنراون. مامۆستای یاسای زانکۆی هارڤارد ڕیچارد لازارۆس میراتی یاسایی موسکی بەم شێوەیە کورتکردەوە:

میراتی یاسای ژینگەیی سیناتۆر ئێدوارد موسکی لە ڕووی کاریگەری ئەرێنی لەسەر ژینگەی سروشتی وڵاتەکە کەم نیە و جێگەی تێڕامانە، خەیاڵێکی کەمی دەوێت بۆ ئەوەی پێشبینی ئەوە بکەین کە ئێستا دیمەنی نیشتمانیمان چۆن دەبوو ئەگەر ئەو گەشە ئابوورییەی کە لە چوار دەیەی ڕابردوودا شاهیدی بووین کە ئێدوارد موسکی ئەنجامی دا لە سەردەمی خۆی، لەگەڵ ئەو پاراستنی ژینگەییانەی بۆ هەوا و زەوی و ئاو نەبووایە کە لەلایەن ئەو یاسایانەوە دابین نەکرابا کە سیناتۆر ئێدوارد موسکی پاڵپشتی دەکرد لە ساڵانی حەفتاکان.[١٠٨]

کاریگەری ئێدوارد موسکی لەسەر دیپلۆماسی ئەمریکا لەلایەن ئۆفیسی مێژوونووسەوە بەم شێوەیە وردەکارییەکانی خرایە ڕوو: "لەو نۆ مانگەدا کە ئێدوارد موسکی وەک وەزیری دەرەوە کاری کردووە، یەکەم کۆبوونەوەی ئاستی باڵای لەگەڵ حکومەتی سۆڤیەت ئەنجامدا دوای لەشکرکێشییەکەی لە کانوونی دووەمی ١٩٧٩ بۆ ئەفغانستان . لە ماوەی ١٩٧٩دا ئەم دانوستانانە، سکرتێر موسکی هەوڵی سەرکەوتوو نەبوو بۆ دەستەبەرکردنی کشانەوەی هێزەکانی سۆڤیەت لە ئەفغانستان.[ئەو] هەروەها هاوکاری سەرۆک کارتەری کرد لە جێبەجێکردنی " عەقیدەی کارتەر "، کە ئامانجی سنووردارکردنی فراوانبوونی سۆڤیەت بوو بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کەنداوی عەرەب، لە ژێر سەرکردایەتی ئێدوارد موسکی، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دانوستانەکانی بۆ ئازادکردنی ئەو بارمتە ئەمریکییەی کە ماونەتەوە کە لەلایەن ئێرانەوە گیرابوون ، کرد. [٨٩] [١٠٩] زۆرێک لە شرۆڤەکارانی سیاسی پێیان وابوو کە بەخشینی مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی لەلایەن کارتەرەوە دووپاتکردنەوەی ئەم جەختکردنەوە بوو کە ئەنجامی دا. [٩٣] [١١٠] [١١١]

تێڕوانینی گشتی بۆ پێشخستنی مافە مەدەنییەکانی بەرگەی گرتووە. پاڵەوانی بزووتنەوەی مافە مەدەنییەکان لە ئەمریکا، بە ئاشکرا ڕەخنەی لە نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی جەی ئێدگار هوڤەر گرت، کە لەو کاتەدا بە خۆکوشتنی سیاسی دادەنرا چونکە هوڤەر زۆرجار سیخوڕی دەکرد و هەوڵی چەقاندنی نەیارەکانی دەدا. هەروەها موسکی ڕۆڵی سەرەکی هەبوو لە پەسەندکردنی یاسای مافە مەدەنییەکان لە ساڵی ١٩٦٤، دروستکردنی مارتن لوتێر کینگ جونیۆر دەی، و پەرەی بە چاکسازی لە لۆبیکردندا دا. کاتەکانی وەک سەرۆکی لیژنەی بودجەی ئەنجومەنی پیران لە ساڵی ١٩٧٥ تا ١٩٨٠ پێکهێنانی پرۆسەی بودجەی ئەمریکا لەخۆدەگرێت. بەهۆی ئەمەوە بە "باوکی پرۆسەی بودجەی فیدراڵی" ناسراوە. دەیڤید برۆدەر لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست، ئاماژەی بەوەدا کە سەرکردایەتی موسکی لە لیژنەی لاوەکی پەیوەندییە نێوان حکومەتەکانی ئەنجومەنی پیران، بەشێکی بەرپرسیارە لە بەرپەرچدانەوەی "سەرۆکایەتی ئیمپراتۆری" ڕیچارد نیکسۆن و پێشخستنی "فیدراڵیزمی نوێ".

وێنەی گشتی و سیاسی دەستکاری

 
ئێدمۆند موسکی لە ساڵی ١٩٧٢

سەرەتای ژیانی سیاسی ئێدوارد موسکی بەهۆی دەرکەوتنی جەستەییەوە یارمەتیدەر بوو. دەنگدەران دەتوانن بە شێوەیەک پەیوەندی بە کەسایەتی گشتی ئەوەوە هەبێت کە وەرگێڕانی بۆ بەشداریکردنی دەنگدەران تاڕادەیەک بەرز بێت. (RW ئەپڵ جونیۆر) . ئێدوارد موسکی بە "چەناگە درێژ و دەموچاوی بەرد" وەسف کرد و دواتر ئاماژەی بەوەدا کە "لە نیو ئینگلاندێکی ئاسایی دەچوو بە لەهجەیەکی کلاسیکی داون ئیست ." [١٠٠] باڵای ئێدوارد موسکی بە شێوەیەکی جۆراوجۆر وەک ٦ تۆمار کراوە پێ ٤ ئینچ (١.٩٣ م) بۆ ٦ پێ ٦ ئینچ (١.٩٨ م). [١١٢] [١١٣] باڵای زۆری وای لێکردبوو کە زۆرجار بەراورد بکرێت بە ئەبراهام لینکۆڵن سەرۆکی ئەمریکا و دەنگدەران و میدیاکان بە هەمان شێوە بە "لینکۆڵنێسک" ناویان دەبن. [٦١] زۆرجار وەک "بەرزێک بەسەر" کاندیدە سیاسییەکان سەیر دەکرا کە باڵادەستی و دەسەڵاتی ڕەمزی دروست دەکرد و بڵاوی دەکردەوە و دەنگۆی بەدوایخۆیدا دەهێنا. [١٠]

ئێدمۆند موسکی ناسراوە بە کەسێکی تەنیا حەزی لە قەڵبالغی نەبووە و کەسێک کە کۆمەلایەتی نیە، ئەو حەزی لە سەرنجی گشتی و قسە و باسەکانی میدیا نەبوو، زۆرجار دەنگدەران پەیوەندییان بە "ڕاستەوخۆی نێشانە بازرگانییەکان، یەکپارچەیی ماڵەوە و ڕاشکاویی ناسیاسی " ئەوەوە هەبوو. [١٢] بەڵام یاریدەدەرانی سیاسی بە "توڕەیی گەرم" وەسفیان کردووە و داواکارە. [٦١] ئێدوارد موسکی بەڕێوەبەرێکی بچووکی بەناوبانگ بوو، زۆرجار داوای لە یاریدەدەرەکانی دەکرد کە "هەموو وتارێک و هەموو هەڵوێستێک لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکرێت و شیکارییان بۆ بکرێت و ڕاستەوخۆ ڕاپۆرتیان بۆ بکرێتەوە". [٦١] لە کاتێکدا لەبەردەم خەڵکدا بەئەدەب بوو، باس لەوە دەکرا کە موسکی "وشەسازیی دەریاوانێکی هەیە". [١٠] توانای ئەو بۆ فەرماندەییکردنی ئارگومێنتێک لەلایەن دەنگدەرانەوە بە ئەرێنی وەرگیرا چونکە ئاماژەیە بۆ توانای سەرکردایەتیکردنی باش. نەیارانی سیاسی "ئەقڵی بڕینی" ئەویان بە نالەبار بۆ مشتومڕە درێژخایەنەکان ناودەبرد و دەنگدەران وەک کوالیتییەکی باش ئاماژەیان بەوە کرد کە لە کاتی دانوستان لەگەڵ سەرکردە بیانییەکاندا گفتوگۆی باشی هەبێت، [٦١] بڵاوکراوەیەکی فەرمی زانکۆی کۆرنێل سەرنجی لەسەر وێنە سیاسیەکەی داوە و دەڵێت: "بەهۆی کوالیتی عەقڵیەوە تووندی لەبیر دەکرێت، عەقڵی ساغ و بەهۆی کوالیتییەکی دیکەوە بوێری ئەوەی کە مەترسی لەسەر ئەو شتانە بکات کە بینیویەتی وەک ڕاست. [١١٤]

ناسراوە بەوەی کە لە کاتی خۆیدا دەگونجێت, ئەو ئامادەبوو ٩٠%ی دەنگەکانی بانگهێشتکردنی ناوی ئەنجومەنی پیران بەدەست بهێنێت لە کاتی هەڵبژاردندا. [٦١] هەرچەندە لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە وەک کەسێکی ڕەق وێنا دەکرا بەردەوام، بەڵام زۆرجار لەم قاڵبە دەهاتەدەر و لایەنێکی کەسایەتی نیشان دەدا، لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردن لە شارەکاندا، زۆرجار ڕێگەی بە خوێندکاران دەدا لەناو خەڵکدا ڕابکەن بۆ سەر شانۆ و کەیسێک بۆ چاکسازی لە سیاسەتدا بخەنەڕوو، کە لەو کاتەدا نەبیستراو بوو. [١٢]

ڕێزلێنان و یادکردنەوە دەستکاری

 
یادی ئێدمۆند موسکی لە شوێنی لەدایکبوونی خۆی لە شاری ڕومفۆرد لە ویلایەتی مەین.

لە ساڵی ١٩٦١ لەلایەن فەرماندەیی بەرلینی سوپای ئەمریکاوە خەڵاتی ئازادی پارێزەری بەرلینی پێبەخشرا، لە ساڵی ١٩٦٩ شانبەشانی تێد کێنێدی، جۆرج مەکگۆڤەرن، واڵتەر مۆندەیل، شیرلی چیشۆڵم و بێلا ئەبزوگ لە ئەکادیمیای هونەر و زانستی ئەمریکیدا بەشداربوون.

لە کۆتایی ژیانی سیاسیدا، بەرزترین پۆستی سیاسی لەلایەن ئەمریکییەکی پۆڵەندی لە مێژووی ئەمریکادا بەدەستەوە بوو، هەروەها تاکە ئەمریکی پۆڵەندی بوو کە تا ئێستا لەلایەن پارتێکی گەورەوە بۆ جێگری سەرۆک کاندیدکرابێت و پشتگیری لێ کرابێت، لە یادی سەد ساڵەی لەدایکبوونی ئێدمۆند موسکیدا، سیناتۆری ئەمریکی ئەنگوس کینگ لەسەر زەوی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا قسەی کرد بۆ یادکردنەوە. لە باسێکی کوردتدا کینگ ئاماژەی بەم شتانەی خوارەوە کرد: "ئەگەر یادگاری ئێد موسکی ببینیت، سەیری دەوروبەرت بکە. هەناسەیەکی قووڵ هەڵمژە. ئەزموونی ڕووبارە گەورەکانمان بکە. ئەزموونی ئەو ژینگەیە بکە کە ئێستا لەو وڵاتەدا هەمانە کە بە خەزنین دەزانین." ئیدوارد ئێس موسکی کلیلی هەر سێ شارە گەورەکەی مەین وەرگرت: پۆرتلاند، لیویستن و ئۆگستا. لە ساڵی ١٩٦٨ ڕەگەزنامەی فەخری بەخشرایە ویلایەتی تەکساس. چەندین ڕۆژ ناویان لێنراوە "ڕۆژی ئێدمۆند ئێس موسکی": ٢٥ی ئەیلوولی ١٩٦٨ (میشیگان)، ٢٠ی ژانویەی ١٩٨٠ (نیویۆرک)، ٢٨ی ئازاری ١٩٨٨ (مەین) ، ئازاری ١٩٢٨، ١٩٩٤ (مەین)، و ٢٠ی ئازاری ١٩٩٥ (مەین). لە ساڵی ١٩٨٧، ئەنجومەنی یاسادانانی ویلایەتی مەین یاسای (§A7ی) دەرکرد کە "ڕۆژی ئێدمۆند ئێس موسکی" لە ٢٨ی ئازاردا دەرکرد. یاساکە لە ساڵی ١٩٨٩ هەموارکرایەوە ڕۆژی ئێدمۆند ئێس موسکی ساڵانە ئاهەنگ دەگێڕدرێت و لە ویلایەتی مەین پشووی فەرمییە بە هۆکاری ئەوەوە.

ئێدوارد موسکی بڕوانامەی فەخری لە زانکۆی پۆرتلاند (١٩٥٥)، زانکۆی سۆفۆلک (١٩٥٥)، زانکۆی ویلایەتی مەین (١٩٥٦)، زانکۆی بوفالۆ (١٩٦٠)، کۆلێژی سەینت فرانسیس (١٩٦١)، کۆلێژی ناسۆن (١٩٦٢)، کۆلێژی هانۆڤەر (١٩٦٧) پێبەخشراوە. ، زانکۆی سیراکیوز (١٩٦٩)، زانکۆی بۆستن (١٩٦٩)، زانکۆی جۆن کارۆل (١٩٦٩)، زانکۆی نۆتردام (١٩٦٩)، کۆلێژی میدلبێری (١٩٦٩)، کۆلێژی پرۆڤیدێنس (١٩٦٩)، زانکۆی میریلاند (١٩٦٩)، زانکۆی جۆرج واشنتۆن لە ئەمریکا ( ١٩٦٩)، زانکۆی باکووری ڕۆژهەڵات ولات (١٩٦٩)، کۆلێژی ویلیام و مێری (١٩٧٠)، کۆلێژی ڕیکەر (١٩٧٠)، کۆلێژی سانت جۆزێف (١٩٧٠)، زانکۆی نیو هامپشایر (١٩٧٠)، کۆلێژی سانت ئەنسێلم (١٩٧٠)، واشنتۆن و... کۆلێژی جێفرسۆن (١٩٧١)، کۆلێژی ڕیڤێر (١٩٧١)، کۆلێژی تۆماس (١٩٧٣)، کۆلێژی هوسۆن (١٩٧٤)، کۆلێژی یونیتی (١٩٧٥)، زانکۆی مارکوێت (١٩٨٢)، زانکۆی ڕوتگێرز (١٩٨٦).

موسکی لە ١٦ی کانوونی دووەمی ١٩٨١ لەلایەن سەرۆک جیمی کارتەرەوە مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی - بەرزترین ڕێزلێنانی میللەت - پێبەخشرا لەو سەردەمەدا، بەهۆی کارەکانی لە کاتی قەیرانی بارمتەکانی ئێران ، چوار ڕۆژ پێش دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستی سەرۆکایەتی. [١١٥] لە ساڵی ١٩٨٤ ئەنجومەنی نوێنەران بینای فیدراڵی ئێدمۆند ئێس موسکی لە ئۆگستا دەستنیشان کرد وەک ڕێز لێنانێک. [١١٦] [١١٧]

کۆمەڵەی پارێزەرانی ئەمریکی ڕێز لەو پارێزەرانە دەگرێت کە کاری بێ بەرامبەر وەردەگرن بە خەڵاتی ساڵانەی خزمەتگوزاری بێ بەرامبەری ئێدمۆند ئێس موسکی، لە ساڵی ١٩٩٣ تا ٢٠١٣ وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پرۆگرامی هاوڕێیەتی دەرچووانی ئێدمۆند ئێس موسکی بەڕێوەبرد لە هەوڵێکدا بۆ زیادکردنی خوێندنی نێودەوڵەتی لە دەرەوەی وڵات لە بەرامبەر ئەو کارانەی ئێدمۆند ئەنجامی داون. لە ساڵی ١٩٩٦ خەڵاتی خزمەتگوزاری گشتی بەرزی ئێدمۆند ئێس موسکی لەلایەن پڕۆژەی ئاسایشی نیشتمانی ترومانەوە دامەزراوە بۆ ڕێزلێنان لە بەرپرسانی هەڵبژێردراوی ئێستا یان پێشوو یەکێک لەوان ئێدمۆند موسکی.

قوتابخانەی خزمەتگوزاری گشتی ئێدمۆند ئێس موسکی لە زانکۆی باشووری ویلایەتی مەین لە ئەمریکا لە ساڵی ١٩٩٠ وەک ڕێزلێنانێک ناوی لێنرا و بە ناوی ئەوەوە کرا. کاغەزەکانی ئێدوارد موسکی و کاریگەرییە کەسییەکانی لە کتێبخانەی ئەرشیف و کۆکردنەوەی تایبەتەکانی ئێدمۆند ئێس موسکی لە کۆلێژی بەیتس لە شاری لیوستۆن لە ویلایەتی مەین هەڵگیراون و پارێزراون. [١١٨]

وتاری سەرەکی: Canuck letter

وەرگێڕانەکان دەستکاری


بەستەری دەرەکی دەستکاری

سەرچاوەکان دەستکاری

  1. ^ ئ ا Witherell (2014), p. 4
  2. ^ ئ ا David (1970), p. 10
  3. ^ Witherell (2014), p. 1
  4. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د "Chronology of Muskie's life and work | Archives | Bates College". www.bates.edu (بە ئینگلیزی). September 9, 2016. Retrieved February 21, 2018.
  5. ^ ampoleagle.com/ann-mikoll-a-trailblazer-p10493-226.htm "Stephen Marciszewski, came to Buffalo in the early 1900s after leaving his birthplace in Jasionewka, Poland. That part of Poland was occupied by Russia, and Stephen's father sent him away so that he wouldn't be conscripted into the Russian Army."
  6. ^ Witherell (2014), p. 7
  7. ^ Witherell (2014), p. 3
  8. ^ ئ ا "Edmund Sixtus Muskie; People – Department History – Office of the Historian". history.state.gov (بە ئینگلیزی). Retrieved January 30, 2018.
  9. ^ Witherell (2014), p. viiii
  10. ^ ئ ا ب "Obituary: Edmund Muskie". The Independent (بە ئینگلیزی). March 27, 1996. Retrieved January 5, 2018.
  11. ^ Witherell (2014), p. 2
  12. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د ر ڕ ز Nevin, David (1970). Muskie of Maine. Ladd Library, Bates College: Random House, New York. p. 99. ... a man many deemed to be the single-most influential figure in Maine
  13. ^ ئ ا ب "Edmund S. Muskie | 150 Years | Bates College". www.bates.edu (بە ئینگلیزی). March 22, 2010. Retrieved January 30, 2018.
  14. ^ Witherell (2014), p. 29
  15. ^ "Muskie, Edmund S." Maine: An Encyclopedia (بە ئینگلیزی). April 24, 2011. Retrieved January 16, 2016.
  16. ^ Witherell (2014), p. 36
  17. ^ Witherell (2014), pp. 39, 42–45
  18. ^ Witherell (2014), p. 45
  19. ^ Nevin, David (1970). Muskie of Maine. Ladd Library, Bates College: Random House, New York. p. 32.
  20. ^ Witherell (2014), p. 62
  21. ^ Witherell (2014), pp. 63–64
  22. ^ Waterville (Me.) (1948). Annual Report of the City of Waterville for the Year Ending December 31, 1948. Maine Town Documents. pp. 18–21. Retrieved November 5, 2021.
  23. ^ Witherell (2014), pp. 80–81
  24. ^ "Jane Muskie Dies; Husband's Emotional Defense Turned Race (washingtonpost.com)". www.washingtonpost.com. Retrieved February 21, 2018.
  25. ^ Witherell (2014), p. 66
  26. ^ Witherell (2014), pp. 68–69
  27. ^ ئ ا ب Witherell (2014), p. 70
  28. ^ Witherell (2014), p. 72
  29. ^ "Biography | Archives | Bates College". www.bates.edu. December 21, 2016. Retrieved May 16, 2017.
  30. ^ Witherell (2014), p. 77
  31. ^ ئ ا Witherell (2014), p. 79
  32. ^ Witherell (2014), pp. 86–87
  33. ^ Witherell (2014), p. 111
  34. ^ Robert Mason, Richard Nixon and the Quest for a New Majority (Chapel Hill, NC: University of North Carolina, 2004), p. 153.
  35. ^ ئ ا Blomquist 1999, p. 93
  36. ^ Blomquist 1999, pp. 92–93
  37. ^ Blomquist 1999, pp. 93–94
  38. ^ ئ ا Blomquist, Robert (1999). "What is Past is Prologue: Senator Edmund S. Muskie's Environmental Policymaking Roots as Governor of Maine, 1955–58". Valparaiso University.
  39. ^ ئ ا ب پ ت ج چ Palmer, Kenneth T.; Taylor, G. Thomas (1992). Maine Politics & Government (بە ئینگلیزی). U of Nebraska Press. p. 30. ISBN 0803287186.
  40. ^ Blomquist 1999, p. 94
  41. ^ Blomquist 1999, p. 95
  42. ^ Witherell, James L. (2014). Ed Muskie: Made in Maine, The Early Years 1914–1960. Thomaston, Maine: Tilbury House Publishers. ISBN 978-0884483922.
  43. ^ Blomquist 1999, pp. 101–02
  44. ^ ئ ا ب "1946–1970 A Different Place". Maine History Online (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  45. ^ root. "Edmund Sixtus Muskie". www.nga.org (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  46. ^ Blomquist 1999, p. 106
  47. ^ ئ ا root. "Edmund Sixtus Muskie". www.nga.org (بە ئینگلیزی). Retrieved January 26, 2018.
  48. ^ Witherell (2014), p. 150
  49. ^ Witherell (2014), p. 152
  50. ^ Witherell (2014), pp. 101–02
  51. ^ ئ ا "U.S. Senate: Mid-term Revolution". www.senate.gov. Retrieved February 19, 2018.
  52. ^ ئ ا ب پ "Commentary: Happy 100th, Edmund Muskie". Press Herald (بە ئینگلیزی). March 16, 2014. Retrieved February 19, 2018.
  53. ^ "The Senate Race That Couldn't Be Lost – And Was". Politicp. Retrieved February 19, 2018.
  54. ^ College, Bates. "Muskie Congressional Record: Election Eve Speech". abacus.bates.edu. Retrieved 2018-02-19.
  55. ^ Velasco, Antonio de; Campbell, John Angus; Henry, David (2016). Rethinking Rhetorical Theory, Criticism, and Pedagogy: The Living Art of Michael C. Leff (بە ئینگلیزی). MSU Press. ISBN 978-1628952735.
  56. ^ Schlesinger, Arthur Meier; Israel, Fred L.; Frent, David J. (2002). The Election of 1976 and the Administration of Jimmy Carter (بە ئینگلیزی). Mason Crest Publishers. ISBN 978-1590843635.
  57. ^ "Supreme Court affirms Muskie's environmental legacy". May 17, 2006. Retrieved May 15, 2017.
  58. ^ ئ ا "On Ed Muskie's 100th birthday, six things everyone should know". March 27, 2014. Retrieved May 15, 2017.
  59. ^ "Edmund S. Muskie | Muskie School of Public Service | University of Southern Maine". usm.maine.edu (بە ئینگلیزی). Retrieved February 21, 2018. ٢٨ی ئایاری ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  60. ^ "Mission & History". The U.S. Capitol Historical Society. July 11, 2012. Retrieved February 20, 2018.
  61. ^ ئ ا ب پ ت ج چ Nevin, David (1970). Muskie of Maine. Ladd Library, Bates College: Random House, New York.
  62. ^ "Early Implementation of the Clean Air Act of 1970 in California." EPA Alumni Association. Video, Transcript (see p. 2). July 12, 2016.
  63. ^ Joyce, Philip G. (2011). The Congressional Budget Office: Honest Numbers, Power, and Policymaking (بە ئینگلیزی). Georgetown University Press. ISBN 978-1589017580.
  64. ^ "Backstage at the Budget Committee". The Washington Post (بە ئینگلیزی). April 11, 1980. ISSN 0190-8286. Retrieved February 20, 2018.
  65. ^ Archived at Ghostarchive and the University of Southern Maine (December 11, 2014), Muskie Centennial Celebration (Part 1: Mark Shields), retrieved February 20, 2018: University of Southern Maine (December 11, 2014), Muskie Centennial Celebration (Part 1: Mark Shields), retrieved February 20, 2018
  66. ^ Gould, Lewis L. (2010). 1968: The Election That Changed America (بە ئینگلیزی). Government Institutes. ISBN 978-1566639101.
  67. ^ ئ ا ب Nixon, Richard. RN: The Memoirs of Richard Nixon.
  68. ^ Elsasser, Glen (August 18, 1969). "Muskie Grim on Party Unity". Chicago Tribune.
  69. ^ "Presidential Bid Later-Muskie". Chicago Tribune. November 9, 1970.
  70. ^ Frum, David (2000). How We Got Here: The '70s. New York: Basic Books. p. 298. ISBN 0-465-04195-7.
  71. ^ Bernstein, Carl; Woodward, Bob (2005). All the President's Men. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-89441-2.
  72. ^ Bernstein, Carl; Woodward, Bob (October 10, 1972). "FBI Finds Nixon Aides Sabotaged Democrats". The Washington Post. Retrieved May 14, 2014.
  73. ^ Archived at Ghostarchive and the NHIOP (July 22, 2013). "Edmund Muskie: Regarding the Canuck Letter (1972)". YouTube. Retrieved May 15, 2017.: NHIOP (July 22, 2013). "Edmund Muskie: Regarding the Canuck Letter (1972)". YouTube. Retrieved May 15, 2017.
  74. ^ Cheng, Pang Guek; Barlas, Robert (2009). CultureShock! Canada: A Survival Guide to Customs and Etiquette. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd. pp. 262–. ISBN 978-981-4435-31-4.
  75. ^ "Canuck Definition & Meaning". Dictionary.com. Retrieved May 13, 2022.
  76. ^ "16 worst political dirty tricks – 3 of 16". Politico (بە ئینگلیزی). Retrieved January 30, 2018.
  77. ^ "FBI Finds Nixon Aides Sabotaged Democrats". The Washington Post. Retrieved January 30, 2018.
  78. ^ Woodward, Bob; Bernstein, Carl (2012). All the President's Men (بە ئینگلیزی). Simon and Schuster. ISBN 978-1471104664.
  79. ^ Theodore White, The Making of the President, 1972.
  80. ^ Fulsom, Don (2017). The Mafia's President: Nixon and the Mob (بە ئینگلیزی). St. Martin's Press. ISBN 978-1250119407.
  81. ^ Fulsom, Don (2012). Nixon's Darkest Secrets: The Inside Story of America's Most Troubled President (بە ئینگلیزی). Macmillan. ISBN 978-1429941365.
  82. ^ Mohr, Charles (July 6, 1976). "Carter Describes Muskie As Qualified for Ticket". The New York Times.
  83. ^ "5 Vice Presidential Picks Who Were Key To Victory". NPR.org (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  84. ^ "Secretary of State Edmund Sixtus Muskie". 2001-2009.state.gov. Retrieved February 20, 2018.
  85. ^ "Edmund Sixtus Muskie, U.S. Secretary of State". Flickr (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  86. ^ ئ ا "The Mainer at the Center of the Cold War | Maine Meets World". Retrieved May 16, 2017. ١٠ی تەممووزی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  87. ^ College, Bates. "Muskie Congressional Record: Confirmation". abacus.bates.edu. Retrieved January 5, 2018.
  88. ^ "The New Yorker Digital Edition : Aug 25, 1980". archives.newyorker.com. Retrieved February 20, 2018.
  89. ^ ئ ا ب پ Mihalkanin, Edward S. (2004). American Statesmen: Secretaries of State from John Jay to Colin Powell (بە ئینگلیزی). Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0313308284.
  90. ^ "Secretary of State Edmund Muskie says the Soviet Union..." UPI (بە ئینگلیزی). Retrieved May 16, 2017.
  91. ^ "Secretary of State Edmund Muskie says the Soviet Union..." UPI (بە ئینگلیزی). Retrieved May 16, 2017.
  92. ^ Mitchell 2009: 641
  93. ^ ئ ا ب Mitchell 2009: 640
  94. ^ ئ ا "Ed Muskie's Hostage Struggle Is Over, but the Families' Courage Is Still Being Tested – Vol. 15 No. 4". People.com (بە ئینگلیزی). February 2, 1981. Retrieved May 16, 2017.
  95. ^ "Edmund Sixtus Muskie – People – Department History – Office of the Historian". history.state.gov (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  96. ^ "Edmund S. Muskie | Muskie School of Public Service | University of Southern Maine". usm.maine.edu (بە ئینگلیزی). Retrieved May 15, 2017. ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  97. ^ "Recipients". The Laetare Medal. University of Notre Dame. Retrieved July 31, 2020.
  98. ^ Witherell (2014) p. 250
  99. ^ ئ ا Apple, R. W. Jr. (March 27, 1996). "Edmund S. Muskie, 81, Dies; Maine Senator and a Power on the National Scene". The New York Times (بە ئینگلیزی). ISSN 0362-4331. Retrieved January 5, 2018.
  100. ^ ئ ا Apple, R. W. Jr. (March 27, 1996). "Edmund S. Muskie, 81, Dies; Maine Senator and a Power on the National Scene". The New York Times (بە ئینگلیزی). ISSN 0362-4331. Retrieved February 19, 2018.
  101. ^ Baldwin, Nicoll, Goldstien, et al. 2015: 214
  102. ^ Witherell (2014), pp. 250–52
  103. ^ Rolde, Neil (2006). Continental Liar from the State of Maine: James G. Blaine (بە ئینگلیزی). Tilbury House, Publishers. ISBN 978-0884482864.
  104. ^ Witherell, James L. (2014). Ed Muskie: Made in Maine (بە ئینگلیزی). Tilbury House Publishers and Cadent Publishing. ISBN 978-0884483922.
  105. ^ ئ ا ب Witherell (2014) pp. 130–42
  106. ^ ئ ا Judd, Richard William; Churchill, Edwin A.; Eastman, Joel W. (1995). Maine: The Pine Tree State from Prehistory to the Present (بە ئینگلیزی). University of Maine Press. ISBN 978-0891010821.
  107. ^ Coan, Ronald W. (2017). A History of American State and Local Economic Development: As Two Ships Pass in the Night (بە ئینگلیزی). Edward Elgar Publishing. ISBN 978-1785366369.
  108. ^ Lazarus, Richard J. "Senator Edmund Muskie's Enduring Legacy in the Courts" (PDF). www.law.harvard.edu.
  109. ^ "Edmund Sixtus Muskie: People – Department History – Office of the Historian". history.state.gov (بە ئینگلیزی). Retrieved February 19, 2018.
  110. ^ "Jimmy Carter: Presidential Medal of Freedom Remarks at the Presentation Ceremony". www.presidency.ucsb.edu. Archived from the original on February 14, 2017. Retrieved February 19, 2018. ١٤ی شوباتی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  111. ^ Tobias, Ted (1999). In Tribute: Eulogies of Famous People (بە ئینگلیزی). Scarecrow Press. p. 116. ISBN 978-0810835375.
  112. ^ "Former Sen. Edmund Muskie dies". UPI (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  113. ^ "Obituary: Edmund Muskie". The Independent (بە ئینگلیزی). March 27, 1996. Retrieved February 20, 2018.
  114. ^ Mitchell, George J. (2009). "The World Peace: The Legacy of Edmund S. Muskie".
  115. ^ "The Edmund S. Muskie Foundation – Muskie-Chafee Award". www.muskiefoundation.org. Retrieved May 16, 2017.
  116. ^ "Protesters in Augusta call on Sen. Collins to reject Senate health bill". Press Herald (بە ئینگلیزی). June 23, 2017. Retrieved February 20, 2018.
  117. ^ George, Mitchell (May 8, 1984). "S.2460 – 98th Congress (1983–1984): A bill to designate a Federal building in Augusta, Maine, as the "Edmund S. Muskie Federal Building"". www.congress.gov (بە ئینگلیزی). Retrieved February 20, 2018.
  118. ^ Witherell (2014), p. 251


ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> tags exist for a group named "kurdish-alpha", but no corresponding <references group="kurdish-alpha"/> tag was found

وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئێدمۆند_موسکی&oldid=1187502»